# 跃迁振幅和 T 算符\quad 假定哈密顿量可以写为
H ^ = H ^ 0 + V ^ ( r ⃗ ) (4.1.1) \hat{H} = \hat{H}_0 + \hat{V}(\vec{r}) \tag{4.1.1} H ^ = H ^ 0 + V ^ ( r ) ( 4 . 1 . 1 )
其中
H ^ 0 = p ^ 2 2 m (4.1.2) \hat{H}_0 = \frac{\hat{p}^2}{2m} \tag{4.1.2} H ^ 0 = 2 m p ^ 2 ( 4 . 1 . 2 )
是动能算符,其本征值为
E k = ℏ k 2 2 m (4.1.3) E_k = \frac{\hbar k^2}{2m} \tag{4.1.3} E k = 2 m ℏ k 2 ( 4 . 1 . 3 )
并假设散射势 V ^ ( r ⃗ ) \hat{V}(\vec{r}) V ^ ( r ) 不依赖与时间,且是一个短程量,即只有在 ∣ r ⃗ ∣ |\vec{r}| ∣ r ∣ 较小的范围内,散射势才有明显的作用。\quad 回顾一下第二章的内容。转化到相互作用绘景下,哈密顿量变为
V ^ I ( r ⃗ , t ) = e i ℏ ( t − t 0 ) H ^ 0 V ^ ( r ⃗ ) e − i ℏ ( t − t 0 ) H ^ 0 (4.1.4) \hat{V}^\mathcal{I}(\vec{r},t) = e^{\frac{i}{\hbar}(t-t_0)\hat{H}_0}\hat{V}(\vec{r})e^{-\frac{i}{\hbar}(t-t_0)\hat{H}_0} \tag{4.1.4} V ^ I ( r , t ) = e ℏ i ( t − t 0 ) H ^ 0 V ^ ( r ) e − ℏ i ( t − t 0 ) H ^ 0 ( 4 . 1 . 4 )
其薛定谔方程为
i ℏ ∂ ∂ t ∣ α , t ; t 0 ⟩ = V ^ I ( t ) ∣ α , t ; t 0 ⟩ (4.1.5) i\hbar\frac{\partial}{\partial t}\ket{\alpha,t;t_0} = \hat{V}^\mathcal{I}(t)\ket{\alpha,t;t_0} \tag{4.1.5} i ℏ ∂ t ∂ ∣ α , t ; t 0 ⟩ = V ^ I ( t ) ∣ α , t ; t 0 ⟩ ( 4 . 1 . 5 )
引入时间演化算符 U ^ I ( t , t 0 ) \hat{U}_\mathcal{I}(t,t_0) U ^ I ( t , t 0 )
U ^ I ( t , t 0 ) ∣ α , t 0 ; t 0 ⟩ = ∣ α , t ; t 0 ⟩ (4.1.6) \hat{U}_\mathcal{I}(t,t_0)\ket{\alpha,t_0;t_0} = \ket{\alpha,t;t_0} \tag{4.1.6} U ^ I ( t , t 0 ) ∣ α , t 0 ; t 0 ⟩ = ∣ α , t ; t 0 ⟩ ( 4 . 1 . 6 )
将 ( 4.1.6 ) (4.1.6) ( 4 . 1 . 6 ) 式代入 ( 4.1.5 ) (4.1.5) ( 4 . 1 . 5 ) 式,得
i ℏ ∂ ∂ t U ^ I ( t , t 0 ) = V ^ I ( t ) U ^ I ( t , t 0 ) (4.1.7) i\hbar\frac{\partial}{\partial t}\hat{U}_\mathcal{I}(t,t_0) = \hat{V}^\mathcal{I}(t)\hat{U}_\mathcal{I}(t,t_0) \tag{4.1.7} i ℏ ∂ t ∂ U ^ I ( t , t 0 ) = V ^ I ( t ) U ^ I ( t , t 0 ) ( 4 . 1 . 7 )
这个方程的解可以在形式上写为
U ^ I ( t , t 0 ) = 1 − i ℏ ∫ t 0 t V ^ I ( t ′ ) U ^ I ( t ′ , t 0 ) d t ′ (4.1.8) \hat{U}_\mathcal{I}(t,t_0) = 1 - \frac{i}{\hbar}\int^t_{t_0}\hat{V}^\mathcal{I}(t')\hat{U}_\mathcal{I}(t',t_0) dt' \tag{4.1.8} U ^ I ( t , t 0 ) = 1 − ℏ i ∫ t 0 t V ^ I ( t ′ ) U ^ I ( t ′ , t 0 ) d t ′ ( 4 . 1 . 8 )
上式可以通过迭代方法,得到戴森级数解:
U ^ I ( t , t 0 ) = 1 + ( − i ℏ ) ∫ t 0 t V ^ I ( t 1 ) d t 1 + ( − i ℏ ) 2 ∫ t 0 t d t 2 ∫ t 0 t 2 d t 1 V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) + ⋯ (4.1.9) \begin{aligned} \hat{U}_\mathcal{I}(t,t_0) = 1 &+ (-\frac{i}{\hbar})\int^t_{t_0}\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)dt_1 \\ &+ (-\frac{i}{\hbar})^2\int^t_{t_0}dt_2\int^{t_2}_{t_0}dt_1\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1) + \cdots \end{aligned} \tag{4.1.9} U ^ I ( t , t 0 ) = 1 + ( − ℏ i ) ∫ t 0 t V ^ I ( t 1 ) d t 1 + ( − ℏ i ) 2 ∫ t 0 t d t 2 ∫ t 0 t 2 d t 1 V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) + ⋯ ( 4 . 1 . 9 )
注意要满足 t > t n > ⋯ > t 2 > t 1 > t 0 t>t_n>\cdots>t_2>t_1>t_0 t > t n > ⋯ > t 2 > t 1 > t 0 。
\quad 简单回顾完后。我们讨论一个初态 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ 跃迁到末态 ∣ n ⟩ \ket{n} ∣ n ⟩ 的跃迁振幅 (∣ i ⟩ , ∣ n ⟩ \ket{i},\ket{n} ∣ i ⟩ , ∣ n ⟩ 都是 H ^ 0 \hat{H}_0 H ^ 0 的本征态),利用 ( 4.1.9 ) (4.1.9) ( 4 . 1 . 9 ) 式可写为
⟨ n ∣ U ^ I ( t , t 0 ) ∣ i ⟩ = δ n i + ( − i ℏ ) ∫ t 0 t ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 + ( − i ℏ ) 2 ∫ t 0 t d t 2 ∫ t 0 t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ + ⋯ (4.1.10) \begin{aligned} \bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(t,t_0)\ket{i} = \delta_{ni} &+ (-\frac{i}{\hbar})\int^t_{t_0}\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i}dt_1 \\ &+ (-\frac{i}{\hbar})^2\int^t_{t_0}dt_2\int^{t_2}_{t_0}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} + \cdots \end{aligned} \tag{4.1.10} ⟨ n ∣ U ^ I ( t , t 0 ) ∣ i ⟩ = δ n i + ( − ℏ i ) ∫ t 0 t ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 + ( − ℏ i ) 2 ∫ t 0 t d t 2 ∫ t 0 t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ + ⋯ ( 4 . 1 . 1 0 )
通常,我们会讨论 t 0 → − ∞ , t → + ∞ t_0\rightarrow-\infin,t\rightarrow+\infin t 0 → − ∞ , t → + ∞ 的情况。此时,上式化为
⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i + ( − i ℏ ) ∫ − ∞ + ∞ ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 + ( − i ℏ ) 2 ∫ − ∞ + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ + ⋯ (4.1.11) \begin{aligned} \bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\ket{i} = \delta_{ni} &+ (-\frac{i}{\hbar})\int^{+\infin}_{-\infin}\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i}dt_1 \\ &+ (-\frac{i}{\hbar})^2\int^{+\infin}_{-\infin}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} + \cdots \end{aligned} \tag{4.1.11} ⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i + ( − ℏ i ) ∫ − ∞ + ∞ ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 + ( − ℏ i ) 2 ∫ − ∞ + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ + ⋯ ( 4 . 1 . 1 1 )
但很可惜,想要这样计算出来跃迁振幅是不行的!因为我们会发现上式的积分是不收敛的。比如说右边的第三项:
( − i ℏ ) 2 ∫ − ∞ + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ∫ − ∞ + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ + ∞ e i ( ω n − ω m ) t 2 ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 d t 1 d t 2 (4.1.12) \begin{aligned} &(-\frac{i}{\hbar})^2\int^{+\infin}_{-\infin}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m} \int^{+\infin}_{-\infin}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\ket{m}\bra{m}\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m}\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i} \int^{+\infin}_{-\infin}e^{i(\omega_n-\omega_m)t_2}\int^{t_2}_{-\infin}e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1}dt_1 dt_2 \tag{4.1.12} \end{aligned} = = ( − ℏ i ) 2 ∫ − ∞ + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ ( − ℏ i ) 2 m ∑ ∫ − ∞ + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ ( − ℏ i ) 2 m ∑ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ + ∞ e i ( ω n − ω m ) t 2 ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 d t 1 d t 2 ( 4 . 1 . 1 2 )
很明显,上述积分在 t → − ∞ t\rightarrow-\infin t → − ∞ 时,遇到急速振荡的项,积分是不收敛的。为此,我们要用一些数学上的技巧。为了使积分收敛,我们在散射势处引入一个切断因子:
V ^ ( r ⃗ ) = V ^ ( r ⃗ ) e − ϵ ∣ t ∣ → V ^ I ( t ) = V ^ I ( t ) e − ϵ ∣ t ∣ (4.1.13) \hat{V}(\vec{r}) = \hat{V}(\vec{r})e^{-\epsilon|t|} \quad \rightarrow \quad \hat{V}^\mathcal{I}(t) = \hat{V}^\mathcal{I}(t)e^{-\epsilon|t|} \tag{4.1.13} V ^ ( r ) = V ^ ( r ) e − ϵ ∣ t ∣ → V ^ I ( t ) = V ^ I ( t ) e − ϵ ∣ t ∣ ( 4 . 1 . 1 3 )
其中 ϵ > 0 \epsilon>0 ϵ > 0 且 ϵ → 0 \epsilon\rightarrow 0 ϵ → 0 。因为这一个无穷小量,可以令我们的积分收敛,而我们只需要对所有可观测物理量的计算完成后令 ϵ → 0 \epsilon\rightarrow 0 ϵ → 0 即可。这一措施在物理上是很容易理解的,我们所讨论的散射问题,其势能 V ^ ( r ⃗ ) \hat{V}(\vec{r}) V ^ ( r ) 是短程量,随距离的增大而减小。在含时理论中,当 t → ± ∞ t\rightarrow\pm\infin t → ± ∞ 时,粒子与散射中心距离很大,这时 V ^ ( r ⃗ ) → 0 \hat{V}(\vec{r})\rightarrow 0 V ^ ( r ) → 0 是合理的。\quad 下面,在引入 ( 4.1.13 ) (4.1.13) ( 4 . 1 . 1 3 ) 式后,我们来具体计算一个 ( 4.1.12 ) (4.1.12) ( 4 . 1 . 1 2 ) 式右边的各个项:
其第二项为一阶项,该积分是收敛的,为了简单,这个计算就不引入截断因子了。即使引入也可以,最终的计算结果与下式一样。 ( − i ℏ ) ∫ − ∞ + ∞ ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 = ( − i ℏ ) ∫ − ∞ + ∞ ⟨ n ∣ e i ℏ ( t 1 − t 0 ) H ^ 0 V ^ e − i ℏ ( t 1 − t 0 ) H ^ 0 ∣ i ⟩ d t 1 = ( − i ℏ ) ∫ − ∞ + ∞ ⟨ n ∣ e i ω n t 1 V ^ e − i ω i t 1 ∣ i ⟩ d t 1 = ( − i ℏ ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ + ∞ e i ( ω n − ω i ) t 1 d t 1 利用到了 ∫ − ∞ + ∞ e i ω t d t = 2 π δ ( ω ) = ( − i ℏ ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ 2 π δ ( ω n − ω i ) 利用到了 δ ( x a ) = ∣ a ∣ δ ( x ) = − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ (4.1.14) \begin{aligned} (-\frac{i}{\hbar})\int^{+\infin}_{-\infin}\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i}dt_1 &= (-\frac{i}{\hbar})\int^{+\infin}_{-\infin}\bra{n}e^{\frac{i}{\hbar}({t_1}-t_0)\hat{H}_0}\hat{V}e^{-\frac{i}{\hbar}({t_1}-t_0)\hat{H}_0}\ket{i}dt_1 \\ &= (-\frac{i}{\hbar})\int^{+\infin}_{-\infin}\bra{n}e^{i\omega_nt_1}\hat{V}e^{-i\omega_it_1}\ket{i}dt_1 \\ &= (-\frac{i}{\hbar})\braket{n|\hat{V}|i}\int^{+\infin}_{-\infin}e^{i(\omega_{n}-\omega_i)t_1} dt_1 \\ \textcolor{red}{\small 利用到了 \int^{+\infin}_{-\infin}e^{i\omega t}dt=2\pi\delta(\omega)} &= (-\frac{i}{\hbar})\braket{n|\hat{V}|i} 2\pi\delta(\omega_{n}-\omega_i) \\ \textcolor{red}{\small 利用到了 \delta(\frac{x}{a})=|a|\delta(x)} &= -2\pi i \delta(E_n-E_i) \braket{n|\hat{V}|i} \end{aligned} \tag{4.1.14} ( − ℏ i ) ∫ − ∞ + ∞ ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 利 用 到 了 ∫ − ∞ + ∞ e i ω t d t = 2 π δ ( ω ) 利 用 到 了 δ ( a x ) = ∣ a ∣ δ ( x ) = ( − ℏ i ) ∫ − ∞ + ∞ ⟨ n ∣ e ℏ i ( t 1 − t 0 ) H ^ 0 V ^ e − ℏ i ( t 1 − t 0 ) H ^ 0 ∣ i ⟩ d t 1 = ( − ℏ i ) ∫ − ∞ + ∞ ⟨ n ∣ e i ω n t 1 V ^ e − i ω i t 1 ∣ i ⟩ d t 1 = ( − ℏ i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ + ∞ e i ( ω n − ω i ) t 1 d t 1 = ( − ℏ i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ 2 π δ ( ω n − ω i ) = − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ ( 4 . 1 . 1 4 )
其第三项为二阶项,该积分引入截断因子: ( − i ℏ ) 2 ∫ t 0 + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ∫ − ∞ + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ + ∞ e i ( ω n − ω m ) t 2 − ϵ ∣ t 2 ∣ ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ ∣ t 1 ∣ d t 1 d t 2 (4.1.15) \begin{aligned} &(-\frac{i}{\hbar})^2\int^{+\infin}_{t_0}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m} \int^{+\infin}_{-\infin}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\ket{m}\bra{m}\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m}\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i} \int^{+\infin}_{-\infin}e^{i(\omega_n-\omega_m)t_2-\epsilon|t_2|}\int^{t_2}_{-\infin}e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1-\epsilon|t_1|}dt_1 dt_2 \end{aligned} \tag{4.1.15} = = ( − ℏ i ) 2 ∫ t 0 + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ ( − ℏ i ) 2 m ∑ ∫ − ∞ + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ ( − ℏ i ) 2 m ∑ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ + ∞ e i ( ω n − ω m ) t 2 − ϵ ∣ t 2 ∣ ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ ∣ t 1 ∣ d t 1 d t 2 ( 4 . 1 . 1 5 )
其中上式的积分必须分下面两种情况予以考虑: (1) 当 t 2 ≤ 0 t_2\le 0 t 2 ≤ 0 时:
∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ ∣ t 1 ∣ d t 1 = ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 + ϵ t 1 d t 1 = e i ( ω m − ω i ) t 1 + ϵ t 1 i ( ω m − ω i ) + ϵ ∣ − ∞ t 2 = e i ( ω m − ω i ) t 2 + ϵ t 2 i ( ω m − ω i ) + ϵ (4.1.16a) \begin{aligned} \int^{t_2}_{-\infin}e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1-\epsilon|t_1|}dt_1 &= \int^{t_2}_{-\infin}e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1+\epsilon t_1}dt_1 = \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1+\epsilon t_1}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon}\bigg|^{t_2}_{-\infin} = \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2+\epsilon t_2}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} \end{aligned} \tag{4.1.16a} ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ ∣ t 1 ∣ d t 1 = ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 + ϵ t 1 d t 1 = i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω m − ω i ) t 1 + ϵ t 1 ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ − ∞ t 2 = i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω m − ω i ) t 2 + ϵ t 2 ( 4 . 1 . 1 6 a )
(2) 当 t 2 ≥ 0 t_2\ge 0 t 2 ≥ 0 时:
∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ ∣ t 1 ∣ d t 1 = ∫ − ∞ 0 e i ( ω m − ω i ) t 1 + ϵ t 1 d t 1 + ∫ 0 t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ t 1 d t 1 = e i ( ω m − ω i ) t 1 + ϵ t 1 i ( ω m − ω i ) + ϵ ∣ − ∞ 0 + e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ t 1 i ( ω m − ω i ) − ϵ ∣ 0 t 2 = 1 i ( ω m − ω i ) + ϵ + 1 i ( ω m − ω i ) − ϵ ( e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 − 1 ) 利用到 2 π δ ( x ) = lim ϵ → 0 ( 1 i x + ϵ − 1 i x − ϵ ) = 1 i ( ω m − ω i ) + ϵ + [ 1 i ( ω m − ω i ) + ϵ − 2 π δ ( ω m − ω i ) ] ( e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 − 1 ) = e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 i ( ω m − ω i ) + ϵ − 2 π δ ( ω m − ω i ) ( e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 − 1 ) 第二项为零:若 ω m ≠ ω i , δ 函数等于零;若 ω m = ω i ,括号内取 ϵ 极限后也等于零 = e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 i ( ω m − ω i ) + ϵ (4.1.16b) \begin{aligned} \int^{t_2}_{-\infin}e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1-\epsilon|t_1|}dt_1 &= \int^{0}_{-\infin}e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1+\epsilon t_1}dt_1 + \int^{t_2}_{0}e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1-\epsilon t_1}dt_1 \\ &= \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1+\epsilon t_1}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon}\bigg|^{0}_{-\infin} + \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1-\epsilon t_1}}{i(\omega_m-\omega_i)-\epsilon}\bigg|^{t_2}_{0} \\ &= \frac{1}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} + \frac{1}{i(\omega_m-\omega_i)-\epsilon} (e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2-\epsilon t_2}-1) \\ & \qquad\textcolor{red}{\small 利用到2\pi\delta(x)=\lim_{\epsilon\rightarrow 0}(\frac{1}{ix+\epsilon}-\frac{1}{ix-\epsilon})} \\ &= \frac{1}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} + \left[\frac{1}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon}-2\pi\delta(\omega_m-\omega_i)\right] \left(e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2-\epsilon t_2}-1\right) \\ &= \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2-\epsilon t_2}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} - 2\pi\delta(\omega_m-\omega_i) \left(e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2-\epsilon t_2}-1\right) \\ &\textcolor{red}{\small 第二项为零:若\omega_m\ne\omega_i,\delta函数等于零;若\omega_m=\omega_i,括号内取\epsilon极限后也等于零} \\ &= \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2-\epsilon t_2}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} \end{aligned} \tag{4.1.16b} ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ ∣ t 1 ∣ d t 1 = ∫ − ∞ 0 e i ( ω m − ω i ) t 1 + ϵ t 1 d t 1 + ∫ 0 t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ t 1 d t 1 = i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω m − ω i ) t 1 + ϵ t 1 ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ − ∞ 0 + i ( ω m − ω i ) − ϵ e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ t 1 ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ 0 t 2 = i ( ω m − ω i ) + ϵ 1 + i ( ω m − ω i ) − ϵ 1 ( e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 − 1 ) 利 用 到 2 π δ ( x ) = ϵ → 0 l i m ( i x + ϵ 1 − i x − ϵ 1 ) = i ( ω m − ω i ) + ϵ 1 + [ i ( ω m − ω i ) + ϵ 1 − 2 π δ ( ω m − ω i ) ] ( e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 − 1 ) = i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 − 2 π δ ( ω m − ω i ) ( e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 − 1 ) 第 二 项 为 零 : 若 ω m = ω i , δ 函 数 等 于 零 ; 若 ω m = ω i , 括 号 内 取 ϵ 极 限 后 也 等 于 零 = i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 ( 4 . 1 . 1 6 b )
利用 ( 4.1.16 ) (4.1.16) ( 4 . 1 . 1 6 ) 式两种情况的结果代入 ( 4.1.15 ) (4.1.15) ( 4 . 1 . 1 5 ) 式中,得:
( − i ℏ ) 2 ∫ t 0 + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ [ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω m ) t 2 − ϵ ∣ t 2 ∣ e i ( ω m − ω i ) t 2 + ϵ t 2 i ( ω m − ω i ) + ϵ d t 2 + ∫ 0 + ∞ e i ( ω n − ω m ) t 2 − ϵ ∣ t 2 ∣ e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 i ( ω m − ω i ) + ϵ d t 2 ] = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ [ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω i ) t 2 + 2 ϵ t 2 i ( ω m − ω i ) + ϵ d t 2 + ∫ 0 + ∞ e i ( ω n − ω i ) t 2 − 2 ϵ t 2 i ( ω m − ω i ) + ϵ d t 2 ] = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( ω m − ω i ) + ϵ [ e i ( ω m − ω i ) t 2 + 2 ϵ t 2 i ( ω n − ω i ) + 2 ϵ ∣ − ∞ 0 + e i ( ω m − ω i ) t 2 − 2 ϵ t 2 i ( ω n − ω i ) − 2 ϵ ∣ 0 + ∞ ] = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( ω m − ω i ) + ϵ [ 1 i ( ω n − ω i ) + 2 ϵ − 1 i ( ω n − ω i ) − 2 ϵ ] 利用到 2 π δ ( x ) = lim ϵ → 0 ( 1 i x + ϵ − 1 i x − ϵ ) = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( ω m − ω i ) + ϵ 2 π δ ( ω n − ω i ) 利用到了 δ ( x a ) = ∣ a ∣ δ ( x ) = − 2 π δ ( E n − E i ) ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( E m − E i ) + ℏ ϵ ℏ ϵ 也是小量,可直接换成 ϵ = − 2 π i δ ( E n − E i ) ∑ m ⟨ n ∣ V ^ 1 E i − E m + i ϵ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ 利用到 ∑ m ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ = 1 , 且利用 H ^ 0 ∣ m ⟩ = E m ∣ m ⟩ , 可将分母中的 E m 换成 H ^ 0 = − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ (4.1.17) \begin{aligned} &(-\frac{i}{\hbar})^2\int^{+\infin}_{t_0}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m}\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i} \Bigg[\int^{0}_{-\infin}e^{i(\omega_n-\omega_m)t_2-\epsilon|t_2|} \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2+\epsilon t_2}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} dt_2 \\ &\quad+ \int^{+\infin}_{0}e^{i(\omega_n-\omega_m)t_2-\epsilon|t_2|} \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2-\epsilon t_2}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} dt_2 \Bigg] \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m}\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i} \left[ \int^{0}_{-\infin} \frac{e^{i(\omega_n-\omega_i)t_2+2\epsilon t_2}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} dt_2 + \int^{+\infin}_{0} \frac{e^{i(\omega_n-\omega_i)t_2-2\epsilon t_2}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} dt_2 \right] \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m} \frac{\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} \left[ \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2+2\epsilon t_2}}{i(\omega_n-\omega_i)+2\epsilon}\bigg|^{0}_{-\infin} + \frac{e^{i(\omega_m-\omega_i)t_2-2\epsilon t_2}}{i(\omega_n-\omega_i)-2\epsilon}\bigg|^{+\infin}_{0} \right] \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m} \frac{\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} \left[ \frac{1}{i(\omega_n-\omega_i)+2\epsilon} - \frac{1}{i(\omega_n-\omega_i)-2\epsilon} \right] \\ & \qquad\textcolor{red}{\small 利用到2\pi\delta(x)=\lim_{\epsilon\rightarrow 0}(\frac{1}{ix+\epsilon}-\frac{1}{ix-\epsilon})} \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m} \frac{\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} 2\pi\delta(\omega_n-\omega_i) \\ &\qquad\textcolor{red}{\small 利用到了 \delta(\frac{x}{a})=|a|\delta(x)} \\ =& -2\pi\delta(E_n-E_i) \sum_m \frac{\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i}}{i(E_m-E_i)+\hbar\epsilon} \textcolor{red}{\small \quad\hbar\epsilon也是小量,可直接换成\epsilon} \\ =& -2\pi i\delta(E_n-E_i) \sum_m \bra{n}\hat{V}\frac{1}{E_i-E_m+i\epsilon} \ket{m}\braket{m|\hat{V}|i} \\ & \textcolor{red}{\small 利用到\sum_m\ket{m}\bra{m}=1,且利用\hat{H}_0\ket{m}=E_m\ket{m},可将分母中的E_m换成\hat{H}_0} \\ =& -2\pi i\delta(E_n-E_i) \bra{n}\hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}\ket{i} \end{aligned} \tag{4.1.17} = = = = = = = = ( − ℏ i ) 2 ∫ t 0 + ∞ d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ ( − ℏ i ) 2 m ∑ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ [ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω m ) t 2 − ϵ ∣ t 2 ∣ i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω m − ω i ) t 2 + ϵ t 2 d t 2 + ∫ 0 + ∞ e i ( ω n − ω m ) t 2 − ϵ ∣ t 2 ∣ i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω m − ω i ) t 2 − ϵ t 2 d t 2 ] ( − ℏ i ) 2 m ∑ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ [ ∫ − ∞ 0 i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω n − ω i ) t 2 + 2 ϵ t 2 d t 2 + ∫ 0 + ∞ i ( ω m − ω i ) + ϵ e i ( ω n − ω i ) t 2 − 2 ϵ t 2 d t 2 ] ( − ℏ i ) 2 m ∑ i ( ω m − ω i ) + ϵ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ [ i ( ω n − ω i ) + 2 ϵ e i ( ω m − ω i ) t 2 + 2 ϵ t 2 ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ − ∞ 0 + i ( ω n − ω i ) − 2 ϵ e i ( ω m − ω i ) t 2 − 2 ϵ t 2 ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ 0 + ∞ ] ( − ℏ i ) 2 m ∑ i ( ω m − ω i ) + ϵ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ [ i ( ω n − ω i ) + 2 ϵ 1 − i ( ω n − ω i ) − 2 ϵ 1 ] 利 用 到 2 π δ ( x ) = ϵ → 0 l i m ( i x + ϵ 1 − i x − ϵ 1 ) ( − ℏ i ) 2 m ∑ i ( ω m − ω i ) + ϵ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ 2 π δ ( ω n − ω i ) 利 用 到 了 δ ( a x ) = ∣ a ∣ δ ( x ) − 2 π δ ( E n − E i ) m ∑ i ( E m − E i ) + ℏ ϵ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ ℏ ϵ 也 是 小 量 , 可 直 接 换 成 ϵ − 2 π i δ ( E n − E i ) m ∑ ⟨ n ∣ V ^ E i − E m + i ϵ 1 ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ 利 用 到 m ∑ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ = 1 , 且 利 用 H ^ 0 ∣ m ⟩ = E m ∣ m ⟩ , 可 将 分 母 中 的 E m 换 成 H ^ 0 − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ( 4 . 1 . 1 7 )
对于更高阶的项,我们亦可计算出: ( − i ℏ ) n ∫ − ∞ + ∞ d t n ⋯ ∫ − ∞ t 3 d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t n ) ⋯ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ = − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ⋯ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ⏟ n − 1 ∣ i ⟩ (4.1.18) \begin{aligned} &(-\frac{i}{\hbar})^n\int^{+\infin}_{-\infin}dt_n\cdots\int^{t_3}_{-\infin}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_n)\cdots\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} \\ =& -2\pi i \delta(E_n-E_i) \bra{n}\hat{V}\underbrace{\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}\cdots\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}}_{n-1}\ket{i} \end{aligned} \tag{4.1.18} = ( − ℏ i ) n ∫ − ∞ + ∞ d t n ⋯ ∫ − ∞ t 3 d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t n ) ⋯ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ n − 1 E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ⋯ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ( 4 . 1 . 1 8 )
\quad 我们把 ( 1.4.14 ) ( 1.4.17 ) ( 1.4.18 ) (1.4.14)(1.4.17)(1.4.18) ( 1 . 4 . 1 4 ) ( 1 . 4 . 1 7 ) ( 1 . 4 . 1 8 ) 等各个阶项代入跃迁振幅 ( 1.4.11 ) (1.4.11) ( 1 . 4 . 1 1 ) ,可得
⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ ⋯ ⋯ − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ⋯ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ⏟ n − 1 ∣ i ⟩ ⋯ ⋯ (4.1.19) \begin{aligned} &\bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\ket{i} \\ =& \delta_{ni} - 2\pi i \delta(E_n-E_i) \braket{n|\hat{V}|i} \\ &\quad\ - 2\pi i\delta(E_n-E_i) \bra{n}\hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\ket{i} \\ & \quad\ \cdots\ \cdots \\ & \quad\ -2\pi i \delta(E_n-E_i) \bra{n}\hat{V}\underbrace{\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}\cdots\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}}_{n-1}\ket{i} \\ & \quad\ \cdots\ \cdots \\ \end{aligned} \tag{4.1.19} = ⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ δ n i − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ⋯ ⋯ − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ n − 1 E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ⋯ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ⋯ ⋯ ( 4 . 1 . 1 9 )
我们设一个 T ^ \hat{T} T ^ 算符 ,如下:
T ^ = V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ + ⋯ (1.4.20) \hat{T} = \hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V} + \cdots \tag{1.4.20} T ^ = V ^ + V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ + V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ + ⋯ ( 1 . 4 . 2 0 )
这样跃迁振幅就可以写为:
⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ (4.1.21) \bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\ket{i} = \delta_{ni} - 2\pi i\delta(E_n-E_i)\bra{n}\hat{T}\ket{i} \tag{4.1.21} ⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ( 4 . 1 . 2 1 )
在散射势微弱的范围内,我们可以用 T ^ \hat{T} T ^ 算符一级一级地近似。我们也很容易地可以理解上式:上式描述的是从初态 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ 散射跃迁到 ∣ n ⟩ \ket{n} ∣ n ⟩ 的几率幅,而右边的 δ ( E n − E i ) \delta(E_n-E_i) δ ( E n − E i ) 暗含着弹性散射条件,即散射前后的能量是相等的。
# 李普曼 — 施温格方程# 散射态矢与李普曼 — 施温格方程\quad 我们定义一组态矢 ∣ ψ i ( + ) ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ ,与 T ^ n i \hat{T}_{ni} T ^ n i 矩阵满足如下关系:
⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ (4.2.1) \braket{n|\hat{V}|\psi^{(+)}_i} = \braket{n|\hat{T}|i} \tag{4.2.1} ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ( 4 . 2 . 1 )
或许我们可以把 ∣ ψ i ( + ) ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ 称为散射态矢 ,而 ⟨ r ⃗ ∣ ψ i ( + ) ⟩ \braket{\vec{r}|\psi^{(+)}_i} ⟨ r ∣ ψ i ( + ) ⟩ 称为散射波函数 。至于至于为什么这么称呼,以及 ∣ ψ i ( + ) ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ 的物理意义是什么,我们稍后再讨论。我们先通过上述定义,并结合 ( 1.4.20 ) (1.4.20) ( 1 . 4 . 2 0 ) 式来计算出 ∣ ψ i ( + ) ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ 的关系式。首先,根据 ( 1.4.20 ) (1.4.20) ( 1 . 4 . 2 0 ) 可知:
T ^ − T ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ = V ^ (4.2.2) \hat{T} - \hat{T}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V} = \hat{V} \tag{4.2.2} T ^ − T ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ = V ^ ( 4 . 2 . 2 )
再对上式两边作用 ⟨ n ∣ \bra{n} ⟨ n ∣ 和 ∣ ψ i ( + ) ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ ,得:
⟨ n ∣ T ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ + ⟨ n ∣ T ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ ⟹ ⟨ n ∣ T ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ + ⟨ n ∣ T ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ 利用到 ( 4.2.1 ) 定义 ⟹ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ \begin{aligned} &\bra{n}\hat{T}\ket{\psi^{(+)}_i} = \bra{n}\hat{V}\ket{\psi^{(+)}_i} + \bra{n}\hat{T}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(+)}_i} \\ \Longrightarrow&\bra{n}\hat{T}\ket{\psi^{(+)}_i} = \bra{n}\hat{T}\ket{i} + \bra{n}\hat{T}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(+)}_i} \ \textcolor{red}{\small 利用到(4.2.1)定义} \\ \Longrightarrow&\ket{\psi^{(+)}_i} = \ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(+)}_i} \end{aligned} ⟹ ⟹ ⟨ n ∣ T ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ + ⟨ n ∣ T ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ ⟨ n ∣ T ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ + ⟨ n ∣ T ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ 利 用 到 ( 4 . 2 . 1 ) 定 义 ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩
上面推导出的最终结果:
∣ ψ i ( + ) ⟩ = ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ (4.2.3) \ket{\psi^{(+)}_i} = \ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(+)}_i} \tag{4.2.3} ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ ( 4 . 2 . 3 )
我们把该方程称为李普曼 — 施温格(Lippmann-Schwinger \text{Lippmann-Schwinger} Lippmann-Schwinger )方程 ,或称从过去到未来的李普曼 — 施温格方程 。
\quad 既然有 “从过去到未来”,那么也应该有 “从未来到过去”(毕竟都这么强调了嘛)。我们把这个散射过程描绘为从遥远未来的一个平面波 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ 到远久过去的一个态 ∣ n ⟩ \ket{n} ∣ n ⟩ 的时间逆向演化。在这种情况下,时间演化算符反过来 U ^ I ( − ∞ , + ∞ ) \hat{U}_\mathcal{I}(-\infin,+\infin) U ^ I ( − ∞ , + ∞ ) ,那这个等于什么呢?可以这样去想:我们希望从过去演化到未来,再从未来演化到过程,整个过程后是不变的,即
U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) U ^ I ( − ∞ , + ∞ ) = I ^ \hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\hat{U}_\mathcal{I}(-\infin,+\infin)=\hat{I} U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) U ^ I ( − ∞ , + ∞ ) = I ^
再考虑我们希望整个演化过程波函数都是归一的,即
⟨ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) α ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) α ⟩ = ⟨ α ∣ U ^ I † ( + ∞ , − ∞ ) U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ α ⟩ = ⟨ α ∣ α ⟩ \begin{aligned} \braket{\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\alpha|\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\alpha}=\bra{\alpha}\hat{U}_{\mathcal{I}}^\dagger(+\infin,-\infin)\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\ket{\alpha}=\braket{\alpha|\alpha} \end{aligned} ⟨ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) α ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) α ⟩ = ⟨ α ∣ U ^ I † ( + ∞ , − ∞ ) U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ α ⟩ = ⟨ α ∣ α ⟩
⇓ \Downarrow ⇓
U ^ I † ( + ∞ , − ∞ ) U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) = I ^ \hat{U}_{\mathcal{I}}^\dagger(+\infin,-\infin)\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)=\hat{I} U ^ I † ( + ∞ , − ∞ ) U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) = I ^
由此可得
U ^ I ( − ∞ , + ∞ ) = U ^ I † ( + ∞ , − ∞ ) \hat{U}_\mathcal{I}(-\infin,+\infin) = \hat{U}_{\mathcal{I}}^\dagger(+\infin,-\infin) U ^ I ( − ∞ , + ∞ ) = U ^ I † ( + ∞ , − ∞ )
那么可以将 ( 4.1.19 ) (4.1.19) ( 4 . 1 . 1 9 ) 式改写成从未来到过去:
⟨ n ∣ U ^ I ( − ∞ , + ∞ ) ∣ i ⟩ = ( ⟨ i ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ n ⟩ ) † = δ n i + 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ + 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ 1 E i − H ^ 0 − i ϵ V ^ ∣ i ⟩ ⋯ ⋯ + 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 − i ϵ V ^ ⋯ 1 E i − H ^ 0 − i ϵ V ^ ⏟ n − 1 ∣ i ⟩ ⋯ ⋯ (4.2.4) \begin{aligned} &\bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(-\infin,+\infin)\ket{i} \\ =& (\bra{i}\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\ket{n})^\dagger \\ =& \delta_{ni} + 2\pi i \delta(E_n-E_i) \braket{n|\hat{V}|i} \\ &\quad\ + 2\pi i\delta(E_n-E_i) \bra{n}\hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0-i\epsilon}\hat{V}\ket{i} \\ & \quad\ \cdots\ \cdots \\ & \quad\ +2\pi i \delta(E_n-E_i) \bra{n}\hat{V}\underbrace{\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0-i\epsilon} \hat{V}\cdots\frac{1}{E_i-\hat{H}_0-i\epsilon} \hat{V}}_{n-1}\ket{i} \\ & \quad\ \cdots\ \cdots \\ \end{aligned} \tag{4.2.4} = = ⟨ n ∣ U ^ I ( − ∞ , + ∞ ) ∣ i ⟩ ( ⟨ i ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ n ⟩ ) † δ n i + 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ + 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ E i − H ^ 0 − i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ⋯ ⋯ + 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ V ^ n − 1 E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 − i ϵ 1 V ^ ⋯ E i − H ^ 0 − i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ⋯ ⋯ ( 4 . 2 . 4 )
由此可以定义出从未来到过去的 T \text{T} T 矩阵,我们记作 T ^ † \hat{T}^\dagger T ^ †
T ^ † = V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 − i ϵ V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 − i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 − i ϵ V ^ + ⋯ (4.2.5) \hat{T}^\dagger = \hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0-i\epsilon}\hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0-i\epsilon}\hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0-i\epsilon}\hat{V} + \cdots \tag{4.2.5} T ^ † = V ^ + V ^ E i − H ^ 0 − i ϵ 1 V ^ + V ^ E i − H ^ 0 − i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 − i ϵ 1 V ^ + ⋯ ( 4 . 2 . 5 )
与 ( 4.2.1 ) (4.2.1) ( 4 . 2 . 1 ) 同样的定义,这次只不过是从未来到过去:
⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( − ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ † ∣ i ⟩ (4.2.6) \braket{n|\hat{V}|\psi^{(-)}_i} = \braket{n|\hat{T}^\dagger|i} \tag{4.2.6} ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( − ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ † ∣ i ⟩ ( 4 . 2 . 6 )
同样的推导,可得:
∣ ψ i ( − ) ⟩ = ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 − i ϵ V ^ ∣ ψ i ( − ) ⟩ (4.2.7) \ket{\psi^{(-)}_i} = \ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0-i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(-)}_i} \tag{4.2.7} ∣ ψ i ( − ) ⟩ = ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 − i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( − ) ⟩ ( 4 . 2 . 7 )
我们把该方程称为从未来到过去的李普曼 — 施温格方程 。不过要注意,此时的 E i E_i E i 表示的是末态的能量。
# 散射态矢的物理意义\quad 将两种李普曼 — 施温格方程写下:
∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.2.8) \ket{\psi^{(\pm)}_i} = \ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i} \tag{4.2.8} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 2 . 8 )
那么这个态究竟有什么意义呢?先回答:它是总哈密顿量H ^ \hat{H} H ^ 的本征态。
H ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ( H ^ o + V ^ ) ( ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ) = ( E i + V ^ ) ∣ i ⟩ + ( H ^ o + V ^ ) 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = E i ( ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ) − ( E i − H ^ 0 ) 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ ⏟ ϵ → 0 + ,该部分变为 1 V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ + V ^ ( ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ) = E i ∣ ψ i ( ± ) ⟩ − V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ + V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = E i ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.2.9) \begin{aligned} \hat{H}\ket{\psi^{(\pm)}_i} &= (\hat{H}_o + \hat{V}) \left(\ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i}\right) \\ &= (E_i+\hat{V})\ket{i} + (\hat{H}_o + \hat{V}) \frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i} \\ &= E_i\left(\ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i}\right) \\ &\qquad- \underbrace{(E_i-\hat{H}_0) \frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}}_{\textcolor{red}{\footnotesize \epsilon\rightarrow0^+,该部分变为1}}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i} \\ &\qquad+ \hat{V}\left(\ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i}\right) \\ &= E_i\ket{\psi^{(\pm)}_i} - \hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i} + \hat{V} \ket{\psi^{(\pm)}_i} \\ &= E_i \ket{\psi^{(\pm)}_i} \end{aligned} \tag{4.2.9} H ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ( H ^ o + V ^ ) ( ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ) = ( E i + V ^ ) ∣ i ⟩ + ( H ^ o + V ^ ) E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = E i ( ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ) − ϵ → 0 + , 该 部 分 变 为 1 ( E i − H ^ 0 ) E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ + V ^ ( ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ) = E i ∣ ψ i ( ± ) ⟩ − V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ + V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = E i ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 2 . 9 )
因此 ∣ ψ i ( ± ) ⟩ \ket{\psi^{(\pm)}_i} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ 是 H ^ \hat{H} H ^ 的本征态,其本征值为 E i E_i E i 。也就是说我们从 H ^ 0 \hat{H}_0 H ^ 0 的本征态 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ ,对应到了 H ^ \hat{H} H ^ 的本征态 ∣ ψ i ( ± ) ⟩ \ket{\psi^{(\pm)}_i} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ,且本征值是一样的。
\quad 但这样你还是没说清楚 ∣ ψ i ( ± ) ⟩ \ket{\psi^{(\pm)}_i} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ 物理意义究竟是什么啊!别急,现在我就来告诉你,它的物理意义就是:
∣ ψ i ( ± ) ⟩ = U ^ I ( 0 , ∓ ∞ ) ∣ i ⟩ (4.2.10) \ket{\psi^{(\pm)}_i} = \hat{U}_{\mathcal{I}}(0,\mp\infin)\ket{i} \tag{4.2.10} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = U ^ I ( 0 , ∓ ∞ ) ∣ i ⟩ ( 4 . 2 . 1 0 )
这个构造就告诉明确地告诉了我们:∣ ψ i ( + ) ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ 是用时间演化算符将一个 H ^ 0 \hat{H}_0 H ^ 0 的本征态从 − ∞ -\infin − ∞ 时刻演化到 0 0 0 时刻所得的态;∣ ψ i ( − ) ⟩ \ket{\psi^{(-)}_i} ∣ ψ i ( − ) ⟩ 是用时间演化算符将一个 H ^ 0 \hat{H}_0 H ^ 0 的本征态从 + ∞ +\infin + ∞ 时刻演化到 0 0 0 时刻所得的态 。我们以 ( + ) ^{(+)} ( + ) 情况具体说明,− ∞ -\infin − ∞ 时刻入射的自由粒子还距离散射中心十分地远,不受散射的影响,当演化到 0 0 0 时刻的时候,此时距离散射中心较近了,散射体系犹如一个探测器,探测器 “探测” 一个量子态后,量子态自然会塌缩到这个探测器对应的本征态 ∣ ψ i ( + ) ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ 上。
\quad 等等,你说 ∣ ψ i ( ± ) ⟩ \ket{\psi^{(\pm)}_i} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ 等于 ( 4.2.10 ) (4.2.10) ( 4 . 2 . 1 0 ) 式就等于啊?你原本定义的 ∣ ψ i ( ± ) ⟩ \ket{\psi^{(\pm)}_i} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ 是通过 ( 4.2.1 ) ( 4.2.6 ) (4.2.1)(4.2.6) ( 4 . 2 . 1 ) ( 4 . 2 . 6 ) 式的 ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ \braket{n|\hat{V}|\psi^{(+)}_i}=\braket{n|\hat{T}|i} ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ 以及 ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( − ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ † ∣ i ⟩ \braket{n|\hat{V}|\psi^{(-)}_i}=\braket{n|\hat{T}^\dagger|i} ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( − ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ † ∣ i ⟩ 定义出来的,现有又莫名其妙地说 ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = U ^ I ( 0 , ∓ ∞ ) ∣ i ⟩ \ket{\psi^{(\pm)}_i} = \hat{U}_{\mathcal{I}}(0,\mp\infin)\ket{i} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = U ^ I ( 0 , ∓ ∞ ) ∣ i ⟩ 。**o(≧口≦)o** 你这不是给了 ∣ ψ i ( ± ) ⟩ \ket{\psi^{(\pm)}_i} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ 两种定义吗?难不成这两种定义是等价的?\quad 雾~~**つ﹏⊂** 你先别急,这两种定义确实是等价的。我们现在就举个例子,用 ∣ ψ i ( + ) ⟩ = U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} = \hat{U}_{\mathcal{I}}(0,-\infin)\ket{i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ = U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ 推导出 ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ \braket{n|\hat{V}|\psi^{(+)}_i}=\braket{n|\hat{T}|i} ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ 。与第一节一样,我们有时间演化算符的戴森级数形式:
⟨ n ∣ U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i + ( − i ℏ ) ∫ − ∞ 0 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 + ( − i ℏ ) 2 ∫ − ∞ 0 d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ + ⋯ (4.2.11) \begin{aligned} \bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(0,-\infin)\ket{i} = \delta_{ni} &+ (-\frac{i}{\hbar})\int^{0}_{-\infin}\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i}dt_1 \\ &+ (-\frac{i}{\hbar})^2\int^{0}_{-\infin}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} + \cdots \end{aligned} \tag{4.2.11} ⟨ n ∣ U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i + ( − ℏ i ) ∫ − ∞ 0 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 + ( − ℏ i ) 2 ∫ − ∞ 0 d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ + ⋯ ( 4 . 2 . 1 1 )
并且同样引入截断因子:
V ^ ( r ⃗ ) = V ^ ( r ⃗ ) e − ϵ ∣ t ∣ → V ^ I ( t ) = V ^ I ( t ) e − ϵ ∣ t ∣ (4.2.12) \hat{V}(\vec{r}) = \hat{V}(\vec{r})e^{-\epsilon|t|} \quad \rightarrow \quad \hat{V}^\mathcal{I}(t) = \hat{V}^\mathcal{I}(t)e^{-\epsilon|t|} \tag{4.2.12} V ^ ( r ) = V ^ ( r ) e − ϵ ∣ t ∣ → V ^ I ( t ) = V ^ I ( t ) e − ϵ ∣ t ∣ ( 4 . 2 . 1 2 )
对于一阶项: ( − i ℏ ) ∫ − ∞ 0 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 = ( − i ℏ ) ∫ − ∞ 0 ⟨ n ∣ e i ℏ ( t 1 − t 0 ) H ^ 0 V ^ e − ϵ ∣ t 1 ∣ e − i ℏ ( t 1 − t 0 ) H ^ 0 ∣ i ⟩ d t 1 = ( − i ℏ ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω i ) t 1 + ϵ t 1 d t 1 = ( − i ℏ ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ e i ( ω n − ω i ) t 1 + ϵ t 1 i ( ω n − ω i ) + ϵ ∣ − ∞ 0 = ( − i ℏ ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ 1 i ( ω n − ω i ) + ϵ = ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ 1 E i − E n + i ϵ = ⟨ n ∣ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ (4.2.13) \begin{aligned} (-\frac{i}{\hbar})\int^{0}_{-\infin}\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i}dt_1 &= (-\frac{i}{\hbar})\int^{0}_{-\infin}\bra{n}e^{\frac{i}{\hbar}({t_1}-t_0)\hat{H}_0}\hat{V}e^{-\epsilon|t_1|}e^{-\frac{i}{\hbar}({t_1}-t_0)\hat{H}_0}\ket{i}dt_1 \\ &= (-\frac{i}{\hbar}) \braket{n|\hat{V}|i} \int^{0}_{-\infin} e^{i(\omega_n-\omega_i)t_1+\epsilon t_1}dt_1 \\ &= (-\frac{i}{\hbar}) \braket{n|\hat{V}|i} \frac{e^{i(\omega_n-\omega_i)t_1+\epsilon t_1}}{i(\omega_n-\omega_i)+\epsilon} \Bigg|^0_{-\infin} \\ &= (-\frac{i}{\hbar}) \braket{n|\hat{V}|i} \frac{1}{i(\omega_n-\omega_i)+\epsilon} \\ &= \braket{n|\hat{V}|i} \frac{1}{E_i-E_n+i\epsilon} \\ &= \bra{n} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V} \ket{i} \end{aligned} \tag{4.2.13} ( − ℏ i ) ∫ − ∞ 0 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ d t 1 = ( − ℏ i ) ∫ − ∞ 0 ⟨ n ∣ e ℏ i ( t 1 − t 0 ) H ^ 0 V ^ e − ϵ ∣ t 1 ∣ e − ℏ i ( t 1 − t 0 ) H ^ 0 ∣ i ⟩ d t 1 = ( − ℏ i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω i ) t 1 + ϵ t 1 d t 1 = ( − ℏ i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( ω n − ω i ) + ϵ e i ( ω n − ω i ) t 1 + ϵ t 1 ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ − ∞ 0 = ( − ℏ i ) ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( ω n − ω i ) + ϵ 1 = ⟨ n ∣ V ^ ∣ i ⟩ E i − E n + i ϵ 1 = ⟨ n ∣ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ( 4 . 2 . 1 3 )
对于二阶项: ( − i ℏ ) 2 ∫ − ∞ 0 d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω m ) t 2 − ϵ ∣ t 2 ∣ ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ ∣ t 1 ∣ d t 1 d t 2 = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( ω m − ω i ) + ϵ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω i ) t 2 + 2 ϵ t 2 d t 2 = ( − i ℏ ) 2 ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( ω m − ω i ) + ϵ 1 i ( ω n − ω i ) + 2 ϵ = ∑ m ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ E i − E m + i ϵ 1 E i − E n + 2 i ϵ = ⟨ n ∣ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ 1 E i − E n + 2 i ϵ = ⟨ n ∣ 1 E i − H ^ 0 + i 2 ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ = ⟨ n ∣ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ (4.2.14) \begin{aligned} &(-\frac{i}{\hbar})^2\int^{0}_{-\infin}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m}\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i} \int^{0}_{-\infin}e^{i(\omega_n-\omega_m)t_2-\epsilon|t_2|}\int^{t_2}_{-\infin}e^{i(\omega_m-\omega_i)t_1-\epsilon|t_1|}dt_1 dt_2 \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m} \frac{\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} \int^{0}_{-\infin} e^{i(\omega_n-\omega_i)t_2+2\epsilon t_2} dt_2 \\ =& (-\frac{i}{\hbar})^2\sum_{m} \frac{\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i}}{i(\omega_m-\omega_i)+\epsilon} \frac{1}{i(\omega_n-\omega_i)+2\epsilon} \\ =& \sum_{m} \frac{\bra{n}\hat{V}\ket{m}\bra{m}\hat{V}\ket{i}}{E_i-E_m+i\epsilon} \frac{1}{E_i-E_n+2i\epsilon} \\ =& \bra{n} \hat{V} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V} \ket{i} \frac{1}{E_i-E_n+2i\epsilon} \\ =& \bra{n} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+\color{red}{i2\epsilon}} \hat{V} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+\color{red}{i\epsilon}} \hat{V} \ket{i} \\ =& \bra{n} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+\color{red}{i\epsilon}} \hat{V} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+\color{red}{i\epsilon}} \hat{V} \ket{i} \end{aligned} \tag{4.2.14} = = = = = = = ( − ℏ i ) 2 ∫ − ∞ 0 d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ ( − ℏ i ) 2 m ∑ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω m ) t 2 − ϵ ∣ t 2 ∣ ∫ − ∞ t 2 e i ( ω m − ω i ) t 1 − ϵ ∣ t 1 ∣ d t 1 d t 2 ( − ℏ i ) 2 m ∑ i ( ω m − ω i ) + ϵ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ ∫ − ∞ 0 e i ( ω n − ω i ) t 2 + 2 ϵ t 2 d t 2 ( − ℏ i ) 2 m ∑ i ( ω m − ω i ) + ϵ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ i ( ω n − ω i ) + 2 ϵ 1 m ∑ E i − E m + i ϵ ⟨ n ∣ V ^ ∣ m ⟩ ⟨ m ∣ V ^ ∣ i ⟩ E i − E n + 2 i ϵ 1 ⟨ n ∣ V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ E i − E n + 2 i ϵ 1 ⟨ n ∣ E i − H ^ 0 + i 2 ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ⟨ n ∣ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ( 4 . 2 . 1 4 )
注意上式最后一步,我们令由于 ϵ \epsilon ϵ 是无穷小量,所以我们去掉了它前面的系数 2 2 2 。好吧,虽然这样写感觉有点问题,因为 2 ϵ 2\epsilon 2 ϵ 和 ϵ \epsilon ϵ 是同阶无穷小量,却不是等价无穷小量。但或许实际工作中,在最后使得 ϵ → 0 + \epsilon\rightarrow 0^+ ϵ → 0 + 后,这一点小问题是可以忽略掉的... 也许吧
更高阶的项同理得: ( − i ℏ ) n ∫ − ∞ 0 d t n ⋯ ∫ − ∞ t 3 d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t n ) ⋯ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ = ⟨ n ∣ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ⋯ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ⏟ n − 1 ∣ i ⟩ (4.2.15) \begin{aligned} &(-\frac{i}{\hbar})^n\int^{0}_{-\infin}dt_n\cdots\int^{t_3}_{-\infin}dt_2\int^{t_2}_{-\infin}dt_1\bra{n}\hat{V}^\mathcal{I}(t_n)\cdots\hat{V}^\mathcal{I}(t_2)\hat{V}^\mathcal{I}(t_1)\ket{i} \\ =& \bra{n}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\underbrace{\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}\cdots\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V}}_{n-1}\ket{i} \end{aligned} \tag{4.2.15} = ( − ℏ i ) n ∫ − ∞ 0 d t n ⋯ ∫ − ∞ t 3 d t 2 ∫ − ∞ t 2 d t 1 ⟨ n ∣ V ^ I ( t n ) ⋯ V ^ I ( t 2 ) V ^ I ( t 1 ) ∣ i ⟩ ⟨ n ∣ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ n − 1 E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ⋯ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ ( 4 . 2 . 1 5 )
代入所有项,可得:
⟨ n ∣ U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i + ⟨ n ∣ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ + ⟨ n ∣ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ + ⋯ (4.2.16) \begin{aligned} \bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(0,-\infin)\ket{i} = \delta_{ni} + \bra{n} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V} \ket{i} + \bra{n} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V} \ket{i} + \cdots \tag{4.2.16} \end{aligned} ⟨ n ∣ U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i + ⟨ n ∣ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ + ⟨ n ∣ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ + ⋯ ( 4 . 2 . 1 6 )
因此有:
U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ = ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ i ⟩ + ⋯ (4.2.17) \hat{U}_\mathcal{I}(0,-\infin)\ket{i} = \ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V} \ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \hat{V} \ket{i} + \cdots \tag{4.2.17} U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ = ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ i ⟩ + ⋯ ( 4 . 2 . 1 7 )
比较上式,根据我们在 ( 4.1.20 ) (4.1.20) ( 4 . 1 . 2 0 ) 定义的 T ^ \hat{T} T ^ 算符,很明显有:
T ^ ∣ i ⟩ = V ^ U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ (4.2.18) \hat{T} \ket{i} = \hat{V} \hat{U}_\mathcal{I}(0,-\infin)\ket{i} \tag{4.2.18} T ^ ∣ i ⟩ = V ^ U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ ( 4 . 2 . 1 8 )
若我们定义 ∣ ψ i ( + ) ⟩ = U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} = \hat{U}_\mathcal{I}(0,-\infin)\ket{i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ = U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ ,则有:
T ^ ∣ i ⟩ = V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ (4.2.19) \hat{T} \ket{i} = \hat{V} \ket{\psi^{(+)}_i} \tag{4.2.19} T ^ ∣ i ⟩ = V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ ( 4 . 2 . 1 9 )
这样,我们就从 ∣ ψ i ( + ) ⟩ = U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ \ket{\psi^{(+)}_i} = \hat{U}_\mathcal{I}(0,-\infin)\ket{i} ∣ ψ i ( + ) ⟩ = U ^ I ( 0 , − ∞ ) ∣ i ⟩ 推导回到了 ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ = ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ \bra{n}\hat{T} \ket{i} = \bra{n}\hat{V} \ket{\psi^{(+)}_i} ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ = ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ 的定义了。
# 格林函数\quad 将两种李普曼 — 施温格方程写下:
∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ∣ i ⟩ + 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.3.1) \ket{\psi^{(\pm)}_i} = \ket{i} + \frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i} \tag{4.3.1} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ∣ i ⟩ + E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 3 . 1 )
其中 E i E_i E i 表示初态 (或末态) 的能量。通过左乘 ⟨ r ∣ \bra{r} ⟨ r ∣ ,并插入一组坐标基矢的完备集:
⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ + ∫ d r ⃗ ′ ⟨ r ∣ 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ ∣ r ′ ⟩ ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ + 2 m ℏ 2 ∫ d r ⃗ ′ G ± ( r ⃗ , r ⃗ ′ ) ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.3.2) \begin{aligned} \braket{r|\psi^{(\pm)}_i} &= \braket{r|i} + \int d\vec{r}' \bra{r}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\ket{r'}\bra{r'}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i} \\ &= \braket{r|i} + \frac{2m}{\hbar^2} \int d\vec{r}' G_{\pm}(\vec{r},\vec{r}') \bra{r'}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i} \end{aligned} \tag{4.3.2} ⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ + ∫ d r ′ ⟨ r ∣ E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 ∣ r ′ ⟩ ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ + ℏ 2 2 m ∫ d r ′ G ± ( r , r ′ ) ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 3 . 2 )
这是一个关于散射的积分方程。我们首先要计算函数:
G ± ( r ⃗ , r ⃗ ′ ) ≡ ℏ 2 2 m ⟨ r ∣ 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ ∣ r ′ ⟩ (4.3.3) G_{\pm}(\vec{r},\vec{r}') \equiv \frac{\hbar^2}{2m} \bra{r}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\ket{r'} \tag{4.3.3} G ± ( r , r ′ ) ≡ 2 m ℏ 2 ⟨ r ∣ E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 ∣ r ′ ⟩ ( 4 . 3 . 3 )
因为 H ^ 0 \hat{H}_0 H ^ 0 的本征值在动量基矢上最容易表示,因为 H ^ 0 = p ^ 2 2 m \hat{H}_0=\frac{\hat{p}^2}{2m} H ^ 0 = 2 m p ^ 2 ,动量本征态也是 H ^ 0 \hat{H}_0 H ^ 0 的本征态。所以我们插入 ∣ p ⃗ ⟩ \ket{\vec{p}} ∣ p ⟩ 态的完备集:
G ± ( r ⃗ , r ⃗ ′ ) = ℏ 2 2 m ∬ d p ⃗ ′ d p ⃗ ′ ′ ⟨ r ∣ p ′ ⟩ ⟨ p ′ ∣ 1 E i − H ^ 0 ± i ϵ ∣ p ′ ′ ⟩ ⟨ p ′ ′ ∣ r ′ ⟩ (4.3.4) G_{\pm}(\vec{r},\vec{r}') = \frac{\hbar^2}{2m} \iint d\vec{p}'d\vec{p}'' \braket{r|p'}\bra{p'} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0\pm i\epsilon}\ket{p''}\braket{p''|r'} \tag{4.3.4} G ± ( r , r ′ ) = 2 m ℏ 2 ∬ d p ′ d p ′ ′ ⟨ r ∣ p ′ ⟩ ⟨ p ′ ∣ E i − H ^ 0 ± i ϵ 1 ∣ p ′ ′ ⟩ ⟨ p ′ ′ ∣ r ′ ⟩ ( 4 . 3 . 4 )
\quad 我们在第零章基本概念 中就讨论过动量本征态在位置表象中为:
⟨ x ∣ p x ⟩ = 1 2 π ℏ e i ℏ x p x (4.3.5) \braket{x|p_x} = \frac{1}{\sqrt{2\pi\hbar}} e^{\frac{i}{\hbar}xp_x} \tag{4.3.5} ⟨ x ∣ p x ⟩ = 2 π ℏ 1 e ℏ i x p x ( 4 . 3 . 5 )
其推广到三维
⟨ r ∣ p ⟩ = 1 ( 2 π ℏ ) 3 / 2 e i ℏ r ⃗ ⋅ p ⃗ (4.3.6) \braket{r|p} = \frac{1}{(2\pi\hbar)^{3/2}} e^{\frac{i}{\hbar}\vec{r}\cdot\vec{p}} \tag{4.3.6} ⟨ r ∣ p ⟩ = ( 2 π ℏ ) 3 / 2 1 e ℏ i r ⋅ p ( 4 . 3 . 6 )
由此 ( 4.3.4 ) (4.3.4) ( 4 . 3 . 4 ) 式可化为:
G ± ( r ⃗ , r ⃗ ′ ) = ℏ 2 2 m ∬ d p ⃗ ′ d p ⃗ ′ ′ e i ℏ r ⃗ ⋅ p ⃗ ′ ( 2 π ℏ ) 3 / 2 δ ( p ⃗ ′ − p ⃗ ′ ′ ) E i − p ′ ′ 2 2 m ± i ϵ e − i ℏ r ⃗ ′ ⋅ p ⃗ ′ ′ ( 2 π ℏ ) 3 / 2 = ℏ 2 2 m 1 ( 2 π ℏ ) 3 ∫ d p ⃗ ′ e i ℏ p ⃗ ′ ⋅ ( r ⃗ − r ⃗ ′ ) 1 E i − p ′ 2 2 m ± i ϵ = ℏ 2 2 m 1 ( 2 π ℏ ) 3 ∫ d ( ℏ k x ′ ) d ( ℏ k y ′ ) d ( ℏ k z ′ ) e i k ⃗ ′ ⋅ ( r ⃗ − r ⃗ ′ ) 1 ℏ 2 k i 2 2 m − ℏ 2 k ′ 2 2 m ± i ϵ = 1 ( 2 π ) 3 ∫ d k ⃗ ′ e i k ⃗ ′ ⋅ ( r ⃗ − r ⃗ ′ ) 1 k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ (4.3.7) \begin{aligned} G_{\pm}(\vec{r},\vec{r}') &= \frac{\hbar^2}{2m} \iint d\vec{p}'d\vec{p}'' \frac{e^{\frac{i}{\hbar}\vec{r}\cdot\vec{p}'}}{(2\pi\hbar)^{3/2}} \frac{\delta(\vec{p}'-\vec{p}'')}{E_i- \frac{p''^2}{2m} \pm i\epsilon} \frac{e^{-\frac{i}{\hbar}\vec{r}'\cdot\vec{p}''}}{(2\pi\hbar)^{3/2}} \\ &= \frac{\hbar^2}{2m} \frac{1}{(2\pi\hbar)^{3}} \int d\vec{p}' e^{\frac{i}{\hbar}\vec{p}'\cdot(\vec{r}-\vec{r}')} \frac{1}{E_i- \frac{p'^2}{2m} \pm i\epsilon} \\ &= \frac{\hbar^2}{2m} \frac{1}{(2\pi\hbar)^{3}} \int d(\hbar k_x')d(\hbar k_y')d(\hbar k_z') e^{i\vec{k}'\cdot(\vec{r}-\vec{r}')} \frac{1}{\frac{\hbar^2 k_i^2}{2m}- \frac{\hbar^2 k'^2}{2m} \pm i\epsilon} \\ &= \frac{1}{(2\pi)^3} \int d\vec{k}' \ e^{i\vec{k}'\cdot(\vec{r}-\vec{r}')} \frac{1}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} \end{aligned} \tag{4.3.7} G ± ( r , r ′ ) = 2 m ℏ 2 ∬ d p ′ d p ′ ′ ( 2 π ℏ ) 3 / 2 e ℏ i r ⋅ p ′ E i − 2 m p ′ ′ 2 ± i ϵ δ ( p ′ − p ′ ′ ) ( 2 π ℏ ) 3 / 2 e − ℏ i r ′ ⋅ p ′ ′ = 2 m ℏ 2 ( 2 π ℏ ) 3 1 ∫ d p ′ e ℏ i p ′ ⋅ ( r − r ′ ) E i − 2 m p ′ 2 ± i ϵ 1 = 2 m ℏ 2 ( 2 π ℏ ) 3 1 ∫ d ( ℏ k x ′ ) d ( ℏ k y ′ ) d ( ℏ k z ′ ) e i k ′ ⋅ ( r − r ′ ) 2 m ℏ 2 k i 2 − 2 m ℏ 2 k ′ 2 ± i ϵ 1 = ( 2 π ) 3 1 ∫ d k ′ e i k ′ ⋅ ( r − r ′ ) k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ 1 ( 4 . 3 . 7 )
我还是提一句吧:在我的笔记里,我习惯吧体积积分写为∫ d r ⃗ \int d\vec{r} ∫ d r ,我不知道这样表示十分合理,也许更加合理的表示应该是这样的 ∫ d 3 r \int d^3r ∫ d 3 r ,或写得完整点 ∫ d x d y d z \int dx dy dz ∫ d x d y d z 。但习惯了,所以以后∫ d r ⃗ \int d\vec{r} ∫ d r 表示的是在相应空间里面的体积积分。 我们再将上式的体积积分用球坐标表示,默认 r ⃗ − r ⃗ ′ \vec{r}-\vec{r}' r − r ′ 的方向为极轴方向:
G ± ( r ⃗ , r ⃗ ′ ) = 1 ( 2 π ) 3 ∫ 0 + ∞ d k ′ k ′ 2 ∫ 0 π sin θ e i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ cos θ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ d θ ∫ 0 2 π d φ = 1 ( 2 π ) 2 ∫ 0 + ∞ d k ′ k ′ 2 ∫ + 1 − 1 e i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ μ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ d μ = 1 ( 2 π ) 2 ∫ 0 + ∞ k ′ 2 ( 1 i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ e i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ μ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ ∣ + 1 − 1 ) d k ′ = 1 4 π 2 1 i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ ∫ 0 + ∞ k ′ e − i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ − e i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ d k ′ = 1 8 π 2 1 i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ ∫ − ∞ + ∞ k ′ e − i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ − e i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ d k ′ 最后一步利用到了积分内是偶函数,进行积分拓展 (4.3.8) \begin{aligned} G_{\pm}(\vec{r},\vec{r}') &= \frac{1}{(2\pi)^3} \int^{+\infin}_0 dk' \ k'^2 \int^{\pi}_0 \sin\theta \frac{e^{ik'|\vec{r}-\vec{r}'|\cos\theta}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} d\theta \int^{2\pi}_0 d\varphi \\ &= \frac{1}{(2\pi)^2} \int^{+\infin}_0 dk'\ k'^2 \int^{-1}_{+1} \frac{e^{ik'|\vec{r}-\vec{r}'|\mu}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} d\mu \\ &= \frac{1}{(2\pi)^2} \int^{+\infin}_0 k'^2 \left( \frac{1}{ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}\frac{e^{ik'|\vec{r}-\vec{r}'|\mu}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon}\Bigg|^{-1}_{+1} \right) dk' \\ &= \frac{1}{4\pi^2} \frac{1}{i|\vec{r}-\vec{r}'|} \int^{+\infin}_0 k' \frac{e^{-ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}-e^{ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} dk' \\ &= \frac{1}{8\pi^2} \frac{1}{i|\vec{r}-\vec{r}'|} \int^{+\infin}_{-\infin} k' \frac{e^{-ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}-e^{ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} dk' \\ & \quad\textcolor{red}{\small 最后一步利用到了积分内是偶函数,进行积分拓展} \end{aligned} \tag{4.3.8} G ± ( r , r ′ ) = ( 2 π ) 3 1 ∫ 0 + ∞ d k ′ k ′ 2 ∫ 0 π sin θ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e i k ′ ∣ r − r ′ ∣ c o s θ d θ ∫ 0 2 π d φ = ( 2 π ) 2 1 ∫ 0 + ∞ d k ′ k ′ 2 ∫ + 1 − 1 k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e i k ′ ∣ r − r ′ ∣ μ d μ = ( 2 π ) 2 1 ∫ 0 + ∞ k ′ 2 ⎝ ⎛ i k ′ ∣ r − r ′ ∣ 1 k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e i k ′ ∣ r − r ′ ∣ μ ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ + 1 − 1 ⎠ ⎞ d k ′ = 4 π 2 1 i ∣ r − r ′ ∣ 1 ∫ 0 + ∞ k ′ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e − i k ′ ∣ r − r ′ ∣ − e i k ′ ∣ r − r ′ ∣ d k ′ = 8 π 2 1 i ∣ r − r ′ ∣ 1 ∫ − ∞ + ∞ k ′ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e − i k ′ ∣ r − r ′ ∣ − e i k ′ ∣ r − r ′ ∣ d k ′ 最 后 一 步 利 用 到 了 积 分 内 是 偶 函 数 , 进 行 积 分 拓 展 ( 4 . 3 . 8 )
\quad 想要进一步计算上式,可以利用到复数回路积分法完成,而在这一个方法中,也展示了小量 ϵ > 0 \epsilon>0 ϵ > 0 的重要性。上式涉及到的被积函数有两项:
A ± = ∫ − ∞ + ∞ k ′ e − i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ d k ′ ; B ± = − ∫ − ∞ + ∞ k ′ e i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ d k ′ (4.3.9) A_\pm = \int^{+\infin}_{-\infin}k' \frac{e^{-ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} dk' \quad ; \quad B_\pm = -\int^{+\infin}_{-\infin}k' \frac{e^{ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} dk' \tag{4.3.9} A ± = ∫ − ∞ + ∞ k ′ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e − i k ′ ∣ r − r ′ ∣ d k ′ ; B ± = − ∫ − ∞ + ∞ k ′ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e i k ′ ∣ r − r ′ ∣ d k ′ ( 4 . 3 . 9 )
我们以 A ± A_\pm A ± 的积分为例,将其实数值 k ′ k' k ′ 的积分替换成沿上图 4.1 4.1 4 . 1 中下面一个回路积分,由于在该回路上的半圆弧部分中 Im ( k ′ ) → − ∞ \text{Im}(k')\rightarrow-\infin Im ( k ′ ) → − ∞ ,因此其对于路径上的因子 e − i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ e^{-ik'|\vec{r}-\vec{r}'|} e − i k ′ ∣ r − r ′ ∣ 区域零。这样,对此回路积分的唯一贡献就是沿着实轴的 − ∞ → + ∞ -\infin\rightarrow+\infin − ∞ → + ∞ ,也我们要计算的 A ± A_\pm A ± 积分:
A ± = ∫ − ∞ + ∞ k ′ e − i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ d k ′ = ∮ A回路 e − i k ′ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ d k ′ (4.3.10) \begin{aligned} A_\pm &= \int^{+\infin}_{-\infin}k' \frac{e^{-ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} dk' = \oint_{\text{A回路}} \frac{e^{-ik'|\vec{r}-\vec{r}'|}}{k_i^2 - k'^2 \pm i\epsilon} dk' \end{aligned} \tag{4.3.10} A ± = ∫ − ∞ + ∞ k ′ k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e − i k ′ ∣ r − r ′ ∣ d k ′ = ∮ A 回路 k i 2 − k ′ 2 ± i ϵ e − i k ′ ∣ r − r ′ ∣ d k ′ ( 4 . 3 . 1 0 )
该积分的极点为:
对于 A + 积分: k i 2 − k ′ 2 + i ϵ = 0 → 极点为 { k ′ = k i + i ϵ ;(不在围道内) k ′ = − k i − i ϵ ;(在围道内) \begin{aligned} \text{对于}A_{+}\text{积分:}& k_i^2-k'^2+i\epsilon =0 \xrightarrow{\text{极点为}} \begin{cases} k' = k_i+i\epsilon ;\text{(不在围道内)} \\ k' = -k_i-i\epsilon;\text{(在围道内)} \end{cases} \end{aligned} 对于 A + 积分: k i 2 − k ′ 2 + i ϵ = 0 极点为 { k ′ = k i + i ϵ ; ( 不在围道内 ) k ′ = − k i − i ϵ ; ( 在围道内 )
对于 A − 积分: k i 2 − k ′ 2 − i ϵ = 0 → 极点为 { k ′ = k i − i ϵ ;(在围道内) k ′ = − k i + i ϵ ;(不在围道内) \begin{aligned} \text{对于}A_{-}\text{积分:}& k_i^2-k'^2-i\epsilon =0 \xrightarrow{\text{极点为}} \begin{cases} k' = k_i-i\epsilon ;\text{(在围道内)}\\ k' = -k_i+i\epsilon;\text{(不在围道内)} \end{cases} \end{aligned} 对于 A − 积分: k i 2 − k ′ 2 − i ϵ = 0 极点为 { k ′ = k i − i ϵ ; ( 在围道内 ) k ′ = − k i + i ϵ ; ( 不在围道内 )
。注意,上式推出极值点时,再次重新定义了 ϵ \epsilon ϵ ,但始终他的符号是不变的。我们利用留数定理最终可以计算得:
A ± = − π i e ± i k i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ (4.3.11) A_\pm = -\pi i e^{\pm ik_i |\vec{r}-\vec{r}'|} \tag{4.3.11} A ± = − π i e ± i k i ∣ r − r ′ ∣ ( 4 . 3 . 1 1 )
同理可计算出第二项积分的贡献也为:
B ± = − π i e ± i k i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ (4.3.12) B_{\pm} = -\pi i e^{\pm ik_i |\vec{r}-\vec{r}'|} \tag{4.3.12} B ± = − π i e ± i k i ∣ r − r ′ ∣ ( 4 . 3 . 1 2 )
最终将两项积分代回 ( 4.3.7 ) (4.3.7) ( 4 . 3 . 7 ) 式中得:
G ± ( r ⃗ , r ⃗ ′ ) = − 1 4 π e ± i k i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ (4.3.13) G_{\pm}(\vec{r},\vec{r}') = -\frac{1}{4\pi}\frac{e^{\pm ik_i |\vec{r}-\vec{r}'|}}{|\vec{r}-\vec{r}'|} \tag{4.3.13} G ± ( r , r ′ ) = − 4 π 1 ∣ r − r ′ ∣ e ± i k i ∣ r − r ′ ∣ ( 4 . 3 . 1 3 )
如果你还记得数学物理方法,那么你会看得出 G ± G_{\pm} G ± 是氦姆霍兹方程
( ∇ r ⃗ 2 + k i 2 ) G ± ( r ⃗ , r ⃗ ′ ) = δ ( r ⃗ − r ⃗ ′ ) (4.3.14) (\nabla^2_{\vec{r}}+k_i^2)G_{\pm}(\vec{r},\vec{r}') = \delta(\vec{r}-\vec{r}') \tag{4.3.14} ( ∇ r 2 + k i 2 ) G ± ( r , r ′ ) = δ ( r − r ′ ) ( 4 . 3 . 1 4 )
的格林函数。
\quad 现在能用 ( 4.2.13 ) (4.2.13) ( 4 . 2 . 1 3 ) 式把 ( 4.3.2 ) (4.3.2) ( 4 . 3 . 2 ) 式重写成一个更明确的形式,即:
⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ − 2 m ℏ 2 ∫ d r ⃗ ′ e ± i k i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ 4 π ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.3.15) \braket{r|\psi^{(\pm)}_i} = \braket{r|i} - \frac{2m}{\hbar^2} \int d\vec{r}' \frac{e^{\pm ik_i |\vec{r}-\vec{r}'|}}{4\pi|\vec{r}-\vec{r}'|}\bra{r'}\hat{V}\ket{\psi^{(\pm)}_i} \tag{4.3.15} ⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ − ℏ 2 2 m ∫ d r ′ 4 π ∣ r − r ′ ∣ e ± i k i ∣ r − r ′ ∣ ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 3 . 1 5 )
我们现在考虑 V ^ \hat{V} V ^ 是一个定域势,也就是说散射势只与位置有关,这样的它就是一个在位置表象中对角化的算符了:
⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ r ′ ′ ⟩ = V ( r ⃗ ′ ) δ ( r ⃗ ′ − r ⃗ ′ ′ ) (4.3.16) \bra{r'}\hat{V}\ket{r''} = V(\vec{r}')\delta(\vec{r}'-\vec{r}'') \tag{4.3.16} ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ r ′ ′ ⟩ = V ( r ′ ) δ ( r ′ − r ′ ′ ) ( 4 . 3 . 1 6 )
这样,( 4.3.15 ) (4.3.15) ( 4 . 3 . 1 5 ) 式可化为:
⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ − 2 m ℏ 2 ∫ d r ⃗ ′ e ± i k i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ 4 π ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ ∫ d r ⃗ ′ ′ ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ r ′ ′ ⟩ ⟨ r ′ ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ − 2 m ℏ 2 ∫ d r ⃗ ′ e ± i k i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ 4 π ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ ∫ d r ⃗ ′ ′ V ( r ⃗ ′ ) δ ( r ⃗ ′ − r ⃗ ′ ′ ) ⟨ r ′ ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ − 2 m ℏ 2 ∫ d r ⃗ ′ e ± i k i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ 4 π ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ V ^ ( r ⃗ ′ ) ⟨ r ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.3.16) \begin{aligned} \braket{r|\psi^{(\pm)}_i} &= \braket{r|i} - \frac{2m}{\hbar^2} \int d\vec{r}' \frac{e^{\pm ik_i |\vec{r}-\vec{r}'|}}{4\pi|\vec{r}-\vec{r}'|} \int d\vec{r}'' \bra{r'}\hat{V}\ket{r''}\braket{r''|\psi^{(\pm)}_i} \\ &= \braket{r|i} - \frac{2m}{\hbar^2} \int d\vec{r}' \frac{e^{\pm ik_i |\vec{r}-\vec{r}'|}}{4\pi|\vec{r}-\vec{r}'|} \int d\vec{r}'' V(\vec{r}')\delta(\vec{r}'-\vec{r}'')\braket{r''|\psi^{(\pm)}_i} \\ &= \braket{r|i} - \frac{2m}{\hbar^2} \int d\vec{r}' \frac{e^{\pm ik_i |\vec{r}-\vec{r}'|}}{4\pi|\vec{r}-\vec{r}'|} \hat{V}(\vec{r}')\braket{r'|\psi^{(\pm)}_i} \end{aligned} \tag{4.3.16} ⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ − ℏ 2 2 m ∫ d r ′ 4 π ∣ r − r ′ ∣ e ± i k i ∣ r − r ′ ∣ ∫ d r ′ ′ ⟨ r ′ ∣ V ^ ∣ r ′ ′ ⟩ ⟨ r ′ ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ − ℏ 2 2 m ∫ d r ′ 4 π ∣ r − r ′ ∣ e ± i k i ∣ r − r ′ ∣ ∫ d r ′ ′ V ( r ′ ) δ ( r ′ − r ′ ′ ) ⟨ r ′ ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = ⟨ r ∣ i ⟩ − ℏ 2 2 m ∫ d r ′ 4 π ∣ r − r ′ ∣ e ± i k i ∣ r − r ′ ∣ V ^ ( r ′ ) ⟨ r ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 3 . 1 6 )
# 散射振幅\quad 在上一节中,我们推导出来了 ∣ ψ i ( ± ) ⟩ \ket{\psi^{(\pm)}_i} ∣ ψ i ( ± ) ⟩ 的位置表象波函数形式 ( 4.3.16 ) (4.3.16) ( 4 . 3 . 1 6 ) 式,现在我们试着理解包含在这个方程中的物理现象。矢量 r ⃗ \vec{r} r 被理解为指向要计算的波函数的观测到。而在真实实验中,我们的观测点往往无法放置在与散射中心较静的地方。由于散射势一般都是有限力程势,因此 ∣ r ⃗ ∣ |\vec{r}| ∣ r ∣ 往往远大于势的力程。换句话说,像图 2 2 2 中描绘的一样,我们能安全地取:
∣ r ⃗ ∣ ≫ ∣ r ⃗ ′ ∣ (4.4.1) |\vec{r}| \gg |\vec{r}'| \tag{4.4.1} ∣ r ∣ ≫ ∣ r ′ ∣ ( 4 . 4 . 1 )
有 ∣ r ⃗ ∣ ≫ ∣ r ⃗ ′ ∣ |\vec{r}| \gg |\vec{r}'| ∣ r ∣ ≫ ∣ r ′ ∣ 的条件,则:
∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ = ∣ r ⃗ ∣ 2 − 2 ∣ r ⃗ ∣ ∣ r ⃗ ′ ∣ cos α + ∣ r ⃗ ′ ∣ 2 = ∣ r ⃗ ∣ ( 1 − 2 ∣ r ⃗ ′ ∣ ∣ r ⃗ ∣ cos α + ∣ r ⃗ ′ ∣ 2 ∣ r ⃗ ∣ 2 ) 1 / 2 ≈ ∣ r ⃗ ∣ − r ⃗ ′ ⋅ e ⃗ r (4.4.2) \begin{aligned} |\vec{r}-\vec{r}'| &= \sqrt{|\vec{r}|^2-2|\vec{r}||\vec{r}'|\cos\alpha+|\vec{r}'|^2} \\ &= |\vec{r}| \left(1-\frac{2|\vec{r}'|}{|\vec{r}|}\cos\alpha+\frac{|\vec{r}'|^2}{|\vec{r}|^2}\right)^{1/2} \\ &\approx |\vec{r}| - \vec{r}'\cdot\vec{e}_r \end{aligned} \tag{4.4.2} ∣ r − r ′ ∣ = ∣ r ∣ 2 − 2 ∣ r ∣ ∣ r ′ ∣ cos α + ∣ r ′ ∣ 2 = ∣ r ∣ ( 1 − ∣ r ∣ 2 ∣ r ′ ∣ cos α + ∣ r ∣ 2 ∣ r ′ ∣ 2 ) 1 / 2 ≈ ∣ r ∣ − r ′ ⋅ e r ( 4 . 4 . 2 )
其中 e ⃗ r \vec{e}_r e r 为指向观测点的单位向量。于是,对于大的 ∣ r ⃗ ∣ |\vec{r}| ∣ r ∣ ,我们可以得到:
e ± i k i ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ ≈ e ± i k i ∣ r ⃗ ∣ e ∓ i k i r ⃗ ′ ⋅ e ⃗ r = e ± i k i ∣ r ⃗ ∣ e ∓ i k ⃗ i ′ ⋅ r ⃗ ′ (4.4.3) e^{\pm ik_i|\vec{r}-\vec{r}'|} \approx e^{\pm ik_i|\vec{r}|}e^{\mp ik_i\vec{r}'\cdot\vec{e}_r} = e^{\pm ik_i|\vec{r}|}e^{\mp i\vec{k}_i'\cdot\vec{r}'} \tag{4.4.3} e ± i k i ∣ r − r ′ ∣ ≈ e ± i k i ∣ r ∣ e ∓ i k i r ′ ⋅ e r = e ± i k i ∣ r ∣ e ∓ i k i ′ ⋅ r ′ ( 4 . 4 . 3 )
其中
k ⃗ i ′ = k i e ⃗ r (4.4.4) \vec{k}_i' = k_i \vec{e}_r \tag{4.4.4} k i ′ = k i e r ( 4 . 4 . 4 )
而在这种情况下,用 1 ∣ r ⃗ ∣ \frac{1}{|\vec{r}|} ∣ r ∣ 1 代替 1 ∣ r ⃗ − r ⃗ ′ ∣ \frac{1}{|\vec{r}-\vec{r}'|} ∣ r − r ′ ∣ 1 也是十分可行的。由此,( 4.3.16 ) (4.3.16) ( 4 . 3 . 1 6 ) 式可近似为:
⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ → ∣ r ⃗ ∣ 很大 ⟨ r ∣ i ⟩ − m 2 π ℏ 2 e ± i k i ∣ r ⃗ ∣ ∣ r ⃗ ∣ ∫ d r ⃗ ′ e ∓ i k ⃗ i ′ ⋅ r ⃗ ′ V ^ ( r ⃗ ′ ) ⟨ r ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.4.5) \braket{r|\psi^{(\pm)}_i} \xrightarrow{|\vec{r}|\text{很大}} \braket{r|i} - \frac{m}{2\pi\hbar^2} \frac{e^{\pm ik_i|\vec{r}|}}{|\vec{r}|} \int d\vec{r}' e^{\mp i\vec{k}_i'\cdot\vec{r}'} \hat{V}(\vec{r}')\braket{r'|\psi^{(\pm)}_i} \tag{4.4.5} ⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ∣ r ∣ 很大 ⟨ r ∣ i ⟩ − 2 π ℏ 2 m ∣ r ∣ e ± i k i ∣ r ∣ ∫ d r ′ e ∓ i k i ′ ⋅ r ′ V ^ ( r ′ ) ⟨ r ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 4 . 5 )
\quad 利用到自由粒子波函数的箱归一化形式:
⟨ r ∣ i ⟩ = ψ k i = 1 L 3 e i k ⃗ i ⋅ r ⃗ (4.4.6) \braket{r|i} = \psi_{k_i} = \frac{1}{\sqrt{L^3}}e^{i\vec{k}_i\cdot\vec{r}} \tag{4.4.6} ⟨ r ∣ i ⟩ = ψ k i = L 3 1 e i k i ⋅ r ( 4 . 4 . 6 )
并且设
f ( ± ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) = − m 2 π ℏ 2 L 3 ∫ d r ⃗ ′ e ∓ i k ⃗ i ′ ⋅ r ⃗ ′ L 3 V ^ ( r ⃗ ′ ) ⟨ r ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = − m 2 π ℏ 2 L 3 ⟨ ± k ⃗ i ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.4.7) \begin{aligned} f^{(\pm)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \int d\vec{r}' \frac{e^{\mp i\vec{k}_i'\cdot\vec{r}'}}{\sqrt{L^3}} \hat{V}(\vec{r}')\braket{r'|\psi^{(\pm)}_i} \\ &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \braket{\pm \vec{k}_i'|\hat{V}|\psi^{(\pm)}_i} \end{aligned} \tag{4.4.7} f ( ± ) ( k i ′ , k i ) = − 2 π ℏ 2 m L 3 ∫ d r ′ L 3 e ∓ i k i ′ ⋅ r ′ V ^ ( r ′ ) ⟨ r ′ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ = − 2 π ℏ 2 m L 3 ⟨ ± k i ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 4 . 7 )
结合 ( 4.4.6 ) ( 4.4.7 ) (4.4.6)(4.4.7) ( 4 . 4 . 6 ) ( 4 . 4 . 7 ) 式,( 4.4.5 ) (4.4.5) ( 4 . 4 . 5 ) 式可化为:
⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ≈ 1 L 3 [ e i k ⃗ i ⋅ r ⃗ + e ± i k i ∣ r ⃗ ∣ ∣ r ⃗ ∣ f ( ± ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) ] (4.4.8) \braket{r|\psi^{(\pm)}_i} \approx \frac{1}{\sqrt{L^3}} \left[ e^{i\vec{k}_i\cdot\vec{r}} + \frac{e^{\pm ik_i|\vec{r}|}}{|\vec{r}|} f^{(\pm)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) \right] \tag{4.4.8} ⟨ r ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ≈ L 3 1 [ e i k i ⋅ r + ∣ r ∣ e ± i k i ∣ r ∣ f ( ± ) ( k i ′ , k i ) ] ( 4 . 4 . 8 )
\quad 我们知道标准的球面波表达式为:
{ 发散球面波: E = A ∣ r ⃗ ∣ e i k ∣ r ⃗ ∣ e − i ω t 汇聚球面波: E = A ∣ r ⃗ ∣ e − i k ∣ r ⃗ ∣ e − i ω t (4.4.9) \begin{cases} \text{发散球面波:}E = \frac{A}{|\vec{r}|} e^{ik|\vec{r}|}e^{-i\omega t} \\ \text{汇聚球面波:}E = \frac{A}{|\vec{r}|} e^{-ik|\vec{r}|}e^{-i\omega t} \end{cases} \tag{4.4.9} { 发散球面波: E = ∣ r ∣ A e i k ∣ r ∣ e − i ω t 汇聚球面波: E = ∣ r ∣ A e − i k ∣ r ∣ e − i ω t ( 4 . 4 . 9 )
所以 ( 4.4.8 ) (4.4.8) ( 4 . 4 . 8 ) 式告诉我们了,对于 ⟨ r ∣ ψ i ( + ) ⟩ \braket{r|\psi^{(+)}_i} ⟨ r ∣ ψ i ( + ) ⟩ 等于在传播方向 k ⃗ i \vec{k}_i k i 上的原始平面波再加上一个振幅为 f ( + ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) f^{(+)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) f ( + ) ( k i ′ , k i ) 的出射球面波;而对于 ⟨ r ∣ ψ i ( − ) ⟩ \braket{r|\psi^{(-)}_i} ⟨ r ∣ ψ i ( − ) ⟩ 等于在传播方向 k ⃗ i \vec{k}_i k i 上的终末平面波再加上一个振幅为 f ( − ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) f^{(-)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) f ( − ) ( k i ′ , k i ) 的入射球面波。故此,我们将 f ( ± ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) f^{(\pm)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) f ( ± ) ( k i ′ , k i ) 称为散射振幅 。
\quad 一般来说我们讨论的都是从过去到未来的散射,也就是 ( + ) ^{(+)} ( + ) 的情况,因此后续的讨论在没有打上 ( ± ) ^{(\pm)} ( ± ) 的标记情况下,我们都默认为是 ( + ) ^{(+)} ( + ) 的情况。
# 散射截面# 费米黄金规则\quad 我们在 ( 4.1.21 ) (4.1.21) ( 4 . 1 . 2 1 ) 中计算出了从初态 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ 到末态 ∣ n ⟩ \ket{n} ∣ n ⟩ 的跃迁振幅 ⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ \bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\ket{i} = \delta_{ni} - 2\pi i\delta(E_n-E_i)\bra{n}\hat{T}\ket{i} ⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ = δ n i − 2 π i δ ( E n − E i ) ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ 。现在让我们考虑 ∣ i ⟩ ≠ ∣ n ⟩ \ket{i}\ne\ket{n} ∣ i ⟩ = ∣ n ⟩ 的情况,此时其跃迁几率为:
P n i = ∣ ⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ ∣ 2 = 4 π 2 ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 δ 2 ( E n − E i ) (4.5.1) P_{ni} = \left|\bra{n}\hat{U}_\mathcal{I}(+\infin,-\infin)\ket{i}\right|^2 = 4\pi^2 \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 \delta^2(E_n-E_i) \tag{4.5.1} P n i = ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ U ^ I ( + ∞ , − ∞ ) ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 = 4 π 2 ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 δ 2 ( E n − E i ) ( 4 . 5 . 1 )
其中利用 δ \delta δ 函数的傅里叶变换形式,我们有:
δ 2 ( E n − E i ) = δ ( E n − E i ) δ ( E n − E i ) = 1 ℏ δ ( E n − E i ) δ ( E n − E i ℏ ) = δ ( E n − E i ) 1 2 π ℏ ∫ − ∞ + ∞ exp [ i ℏ ( E n − E i ) t ] d t = δ ( E n − E i ) 1 2 π ℏ lim τ → + ∞ ∫ − τ τ e 0 d t = δ ( E n − E i ) 1 2 π ℏ lim τ → + ∞ ( 2 τ ) (4.5.2) \begin{aligned} \delta^2(E_n-E_i) &= \delta(E_n-E_i) \delta(E_n-E_i) \\ &= \frac{1}{\hbar} \delta(E_n-E_i) \delta(\frac{E_n-E_i}{\hbar}) \\ &= \delta(E_n-E_i) \frac{1}{2\pi\hbar} \int^{+\infin}_{-\infin} \exp \left[\frac{i}{\hbar}(E_n-E_i)t\right] dt \\ &= \delta(E_n-E_i) \frac{1}{2\pi\hbar} \lim_{\tau\rightarrow+\infin} \int^{\tau}_{-\tau} e^0 \ dt \\ &= \delta(E_n-E_i) \frac{1}{2\pi\hbar} \lim_{\tau\rightarrow+\infin} (2\tau) \end{aligned} \tag{4.5.2} δ 2 ( E n − E i ) = δ ( E n − E i ) δ ( E n − E i ) = ℏ 1 δ ( E n − E i ) δ ( ℏ E n − E i ) = δ ( E n − E i ) 2 π ℏ 1 ∫ − ∞ + ∞ exp [ ℏ i ( E n − E i ) t ] d t = δ ( E n − E i ) 2 π ℏ 1 τ → + ∞ lim ∫ − τ τ e 0 d t = δ ( E n − E i ) 2 π ℏ 1 τ → + ∞ lim ( 2 τ ) ( 4 . 5 . 2 )
上式中第二步等号是为了使得 δ \delta δ 函数写成傅里叶变换形式后,e 指数上是无量纲的。\quad 将 ( 4.5.2 ) (4.5.2) ( 4 . 5 . 2 ) 代入 ( 4.5.1 ) (4.5.1) ( 4 . 5 . 1 ) 得:
P n i = 2 π ℏ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 δ ( E n − E i ) lim τ → + ∞ ( 2 τ ) (4.5.3) P_{ni} = \frac{2\pi}{\hbar} \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 \delta(E_n-E_i) \lim_{\tau\rightarrow+\infin} (2\tau) \tag{4.5.3} P n i = ℏ 2 π ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 δ ( E n − E i ) τ → + ∞ lim ( 2 τ ) ( 4 . 5 . 3 )
由此,我们可以定义单位时间的跃迁几率,也就是跃迁速率 w n i w_{ni} w n i :
w n i = lim τ → + ∞ P n i 2 τ = 2 π ℏ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 δ ( E n − E i ) (4.5.4) w_{ni} = \lim_{\tau\rightarrow+\infin} \frac{P_{ni}}{2\tau} = \frac{2\pi}{\hbar} \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 \delta(E_n-E_i) \tag{4.5.4} w n i = τ → + ∞ lim 2 τ P n i = ℏ 2 π ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 δ ( E n − E i ) ( 4 . 5 . 4 )
上面是初态 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ 跃迁到某一个态 ∣ n ⟩ \ket{n} ∣ n ⟩ 上的跃迁速率,若我们考虑到所有可以跃迁到的态,就可以得到总跃迁速率 W i W_{i} W i :
W i = ∑ n 2 π ℏ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 δ ( E n − E i ) = ∑ n ′ 2 π ℏ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 (4.5.5) W_i = \sum_{n} \frac{2\pi}{\hbar} \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 \delta(E_n-E_i) = {\sum_n }' \frac{2\pi}{\hbar} \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 \tag{4.5.5} W i = n ∑ ℏ 2 π ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 δ ( E n − E i ) = n ∑ ′ ℏ 2 π ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 ( 4 . 5 . 5 )
其中求和 ∑ n ′ {\sum_n }' ∑ n ′ 是指只对能量与初态相同的态求和。若认为从初态 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ 到所有末态的跃迁矩阵 ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ \braket{n|\hat{T}|i} ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ 都相等,并等于 T k i ′ k i T_{k'_ik_i} T k i ′ k i ,则上式可以化为:
W i = 2 π ℏ T k i ′ k i D ( E i ) (4.5.6) W_i = \frac{2\pi}{\hbar} T_{k'_ik_i} D(E_i) \tag{4.5.6} W i = ℏ 2 π T k i ′ k i D ( E i ) ( 4 . 5 . 6 )
其中 D ( E i ) D(E_i) D ( E i ) 表示能量态密度。上式就是所谓费米黄金规则 。它告诉了我们,要求跃迁速率快,则要么 T k i ′ k i T_{k'_ik_i} T k i ′ k i 大,即散射势作用效果显著,要么态密度高。
# 微分散射截面\quad 在散射问题中,我们往往感兴趣的是以初态 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ 入射的粒子,即以一定动量 ℏ k ⃗ i \hbar\vec{k}_i ℏ k i 入射的粒子,被散射到以 k ⃗ n \vec{k}_n k n 方向为轴的单位立体角 d Ω d\Omega d Ω 中去的跃迁。该跃迁对应的跃迁速率为:
d W i ∣ k ⃗ n = ∑ n ′ ′ ′ 2 π ℏ ∣ ⟨ n ′ ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 δ ( E n ′ − E i ) = 2 π ℏ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 ∑ n ′ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) (4.5.7) dW_{i}\Big|_{\vec{k}_n} = {\sum_{n'}}'' \frac{2\pi}{\hbar} \left|\braket{n'|\hat{T}|i}\right|^2 \delta(E_{n'}-E_i) = \frac{2\pi}{\hbar} \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 {\sum_{n'}}'' \delta(E_{n'}-E_i) \tag{4.5.7} d W i ∣ ∣ ∣ ∣ k n = n ′ ∑ ′ ′ ℏ 2 π ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ′ ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 δ ( E n ′ − E i ) = ℏ 2 π ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 n ′ ∑ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) ( 4 . 5 . 7 )
其中求和 ∑ n ′ ′ ′ {\sum_{n'}}'' ∑ n ′ ′ ′ 是指只对在以 k ⃗ n \vec{k}_n k n 方向为轴的单位立体角 d Ω d\Omega d Ω 内的态进行求和。且我们认为所求和的态与 ∣ n ⟩ \ket{n} ∣ n ⟩ 态偏离不大,因此可认为所有求和态的跃迁矩阵都相等,且等于 ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ \braket{n|\hat{T}|i} ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ 。\quad 我们上式问题就在于怎么求 ∑ n ′ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) {\sum_{n'}}'' \delta(E_{n'}-E_i) ∑ n ′ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) 了。我们先将关系式 E k = ℏ 2 k 2 2 m E_k = \frac{\hbar^2k^2}{2m} E k = 2 m ℏ 2 k 2 代入,有:
∑ n ′ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) = ∑ k ⃗ n ′ ∈ d Ω δ ( ℏ 2 k n ′ 2 2 m − ℏ 2 k i 2 2 m ) (4.5.8) {\sum_{n'}}'' \delta(E_{n'}-E_i) = \sum_{\vec{k}_{n'}\in d\Omega} \delta(\frac{\hbar^2k_{n'}^2}{2m}-\frac{\hbar^2k_{i}^2}{2m}) \tag{4.5.8} n ′ ∑ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) = k n ′ ∈ d Ω ∑ δ ( 2 m ℏ 2 k n ′ 2 − 2 m ℏ 2 k i 2 ) ( 4 . 5 . 8 )
利用到 δ \delta δ 函数的性质:
δ [ f ( x ) ] = ∑ i δ ( x − x i ) ∣ f ′ ( x i ) ∣ ; x i 是 f ( x ) 的一阶零根 (4.5.9) \delta[f(x)] = \sum_{i} \frac{\delta(x-x_i)}{|f'(x_i)|};\quad x_i\text{是}f(x)\text{的一阶零根} \tag{4.5.9} δ [ f ( x ) ] = i ∑ ∣ f ′ ( x i ) ∣ δ ( x − x i ) ; x i 是 f ( x ) 的一阶零根 ( 4 . 5 . 9 )
利用此性质,( 4.5.8 ) (4.5.8) ( 4 . 5 . 8 ) 可以化为:
∑ n ′ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) = ∑ k ⃗ n ′ ∈ d Ω m ℏ 2 k i δ ( k n ′ − k i ) (4.5.10) {\sum_{n'}}'' \delta(E_{n'}-E_i) = \sum_{\vec{k}_{n'}\in d\Omega} \frac{m}{\hbar^2k_i} \delta(k_{n'}-k_i) \tag{4.5.10} n ′ ∑ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) = k n ′ ∈ d Ω ∑ ℏ 2 k i m δ ( k n ′ − k i ) ( 4 . 5 . 1 0 )
可以回顾固体物理 - 第一章自由电子气模型 -(2-9) 式 ,在那里我们推导出了一个量子态在k k k 空间中所占据的体积为:
Δ k = ( 2 π L ) 3 (4.5.11) \Delta k = (\frac{2\pi}{L})^3 \tag{4.5.11} Δ k = ( L 2 π ) 3 ( 4 . 5 . 1 1 )
利用此,可以将 ( 4.5.10 ) (4.5.10) ( 4 . 5 . 1 0 ) 的求和改写为积分:
∑ n ′ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) = 1 Δ k ∫ 0 + ∞ m ℏ 2 k i δ ( k − k i ) k 2 d k d Ω = L 3 m k i ( 2 π ) 3 ℏ 2 d Ω (4.5.12) {\sum_{n'}}'' \delta(E_{n'}-E_i) = \frac{1}{\Delta k} \int^{+\infin}_{0} \frac{m}{\hbar^2k_i} \delta(k-k_i) k^2 dk\ d\Omega = \frac{L^3mk_i}{(2\pi)^3\hbar^2}d\Omega \tag{4.5.12} n ′ ∑ ′ ′ δ ( E n ′ − E i ) = Δ k 1 ∫ 0 + ∞ ℏ 2 k i m δ ( k − k i ) k 2 d k d Ω = ( 2 π ) 3 ℏ 2 L 3 m k i d Ω ( 4 . 5 . 1 2 )
再将 ( 4.5.12 ) (4.5.12) ( 4 . 5 . 1 2 ) 式代入 ( 4.5.7 ) (4.5.7) ( 4 . 5 . 7 ) 式得:
d W i ∣ k ⃗ n = ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 L 3 m k i ( 2 π ) 2 ℏ 3 d Ω (4.5.13) dW_{i}\Big|_{\vec{k}_n} = \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 \frac{L^3mk_i}{(2\pi)^2\hbar^3}d\Omega \tag{4.5.13} d W i ∣ ∣ ∣ ∣ k n = ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 ( 2 π ) 2 ℏ 3 L 3 m k i d Ω ( 4 . 5 . 1 3 )
上式就是我们想要求得的对应的跃迁速率。\quad 那么我们再来仔细想想 d W i ∣ k ⃗ n dW_{i}\Big|_{\vec{k}_n} d W i ∣ ∣ ∣ ∣ k n 的物理意义:它是单位时间内,从初态 ∣ i ⟩ \ket{i} ∣ i ⟩ 跃迁 (散射) 到以 k ⃗ n \vec{k}_n k n 方向为轴的单位立体角 d Ω d\Omega d Ω 中的跃迁几率。那么我们可以利用入射几率流 j ⃗ i \vec{j}_i j i 来定义散射截面 d σ i d\sigma_i d σ i :
d σ i = d W i ∣ k ⃗ n ∣ j ⃗ i ∣ (4.5.14) d\sigma_i = \frac{dW_{i}\Big|_{\vec{k}_n}}{|\vec{j}_i|} \tag{4.5.14} d σ i = ∣ j i ∣ d W i ∣ ∣ ∣ ∣ k n ( 4 . 5 . 1 4 )
这很容易理解它的物理意义:入射几率流被散射到各个方向,其中被散射到某一立体角内方向的占比即为散射截面;也可以更加通俗点理解为在某一立体角内单位时间探测到的粒子数与入射粒子流密度之比。根据几率流的公式:
j ⃗ = − i ℏ 2 m [ ψ ∗ ∇ ψ − ψ ∇ ψ ∗ ] (4.5.15) \vec{j} = -\frac{i\hbar}{2m} \left[\psi^*\nabla\psi-\psi\nabla\psi^*\right] \tag{4.5.15} j = − 2 m i ℏ [ ψ ∗ ∇ ψ − ψ ∇ ψ ∗ ] ( 4 . 5 . 1 5 )
代入入射波函数 ψ i ( r ⃗ ) = 1 L 3 e i k ⃗ i ⋅ r ⃗ \psi_i(\vec{r})=\frac{1}{\sqrt{L^3}}e^{i\vec{k}_i\cdot\vec{r}} ψ i ( r ) = L 3 1 e i k i ⋅ r ,可计算得入射几率流为:
j ⃗ i = 1 L 3 ℏ k ⃗ i m (4.5.16) \vec{j}_i = \frac{1}{L^3} \frac{\hbar\vec{k}_i }{m} \tag{4.5.16} j i = L 3 1 m ℏ k i ( 4 . 5 . 1 6 )
利用 ( 4.5.13 ) ( 4.5.16 ) (4.5.13)(4.5.16) ( 4 . 5 . 1 3 ) ( 4 . 5 . 1 6 ) 式,( 4.5.14 ) (4.5.14) ( 4 . 5 . 1 4 ) 式可化为:
d σ i = d W i ∣ k ⃗ n ∣ j ⃗ i ∣ = ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 L 6 m 2 ( 2 π ) 2 ℏ 4 d Ω (4.5.17) d\sigma_i = \frac{dW_{i}\Big|_{\vec{k}_n}}{|\vec{j}_i|} = \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 \frac{L^6m^2}{(2\pi)^2\hbar^4}d\Omega \tag{4.5.17} d σ i = ∣ j i ∣ d W i ∣ ∣ ∣ ∣ k n = ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 ( 2 π ) 2 ℏ 4 L 6 m 2 d Ω ( 4 . 5 . 1 7 )
上式就是散射截面的表达式。
\quad 一般来说,我们更喜欢另一个概念,微分散射截面 :
d σ i d Ω = ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ 2 L 6 m 2 ( 2 π ) 2 ℏ 4 (4.5.18) \frac{d\sigma_i}{d\Omega} = \left|\braket{n|\hat{T}|i}\right|^2 \frac{L^6m^2}{(2\pi)^2\hbar^4} \tag{4.5.18} d Ω d σ i = ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 ( 2 π ) 2 ℏ 4 L 6 m 2 ( 4 . 5 . 1 8 )
它含义为:在 k ⃗ n \vec{k}_n k n 的方向上,单位时间单位立体角探测到的粒子数与入射粒子流密度之比。我们再利用 ( 4.2.1 ) (4.2.1) ( 4 . 2 . 1 ) 的定义 ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ \braket{n|\hat{V}|\psi^{(+)}_i} = \braket{n|\hat{T}|i} ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ ,上式可化为:
d σ i d Ω = ∣ ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ ∣ 2 L 6 m 2 ( 2 π ) 2 ℏ 4 (4.5.19) \frac{d\sigma_i}{d\Omega} = \left|\braket{n|\hat{V}|\psi^{(+)}_i}\right|^2 \frac{L^6m^2}{(2\pi)^2\hbar^4} \tag{4.5.19} d Ω d σ i = ∣ ∣ ∣ ∣ ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ ∣ ∣ ∣ ∣ 2 ( 2 π ) 2 ℏ 4 L 6 m 2 ( 4 . 5 . 1 9 )
利用散射振幅
f ( k ⃗ n , k ⃗ i ) = − m 2 π ℏ 2 L 3 ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ (4.5.20) f(\vec{k}_n,\vec{k}_i) = -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \braket{n|\hat{V}|\psi^{(\pm)}_i} \tag{4.5.20} f ( k n , k i ) = − 2 π ℏ 2 m L 3 ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( ± ) ⟩ ( 4 . 5 . 2 0 )
微分散射截面可以被写成:
d σ i d Ω = ∣ f ( k ⃗ n , k ⃗ i ) ∣ 2 (4.5.21) \frac{d\sigma_i}{d\Omega} = |f(\vec{k}_n,\vec{k}_i)|^2 \tag{4.5.21} d Ω d σ i = ∣ f ( k n , k i ) ∣ 2 ( 4 . 5 . 2 1 )
温馨提示,别忘了 ∣ k ⃗ n ∣ = ∣ k ⃗ i ∣ |\vec{k}_n|=|\vec{k}_i| ∣ k n ∣ = ∣ k i ∣ ,这里讨论的所有散射都要满足弹性散射的条件。
# 光学定理\quad 散射角度为零的散射振幅 f = ( θ = 0 ) = f ( k ⃗ , k ⃗ ) f=(\theta=0)=f(\vec{k},\vec{k}) f = ( θ = 0 ) = f ( k , k ) 的虚部与总散射截面 σ 总 = ∫ d Ω ( d σ / d Ω ) \sigma_{\text{总}}=\int d\Omega (d\sigma/d\Omega) σ 总 = ∫ d Ω ( d σ / d Ω ) 满足如下的光学定理 :
Im f ( θ = 0 ) = Im f ( k ⃗ , k ⃗ ) = k σ 总 4 π (4.6.1) \text{Im} f(\theta=0) = \text{Im} f(\vec{k},\vec{k}) = \frac{k\sigma_{\text{总}}}{4\pi} \tag{4.6.1} Im f ( θ = 0 ) = Im f ( k , k ) = 4 π k σ 总 ( 4 . 6 . 1 )
# 波恩近似\quad 在上一节中,我们计算出了散射振幅与散射截面的关系。因此,如果我们想要计算一个体系的散射截面,那么问题就回到了计算散射振幅身上。
\quad 我们从第一性原理出发推导出来了散射振幅的表达式 ( 4.4.7 ) (4.4.7) ( 4 . 4 . 7 ) ,如下
f ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) = − m 2 π ℏ 2 L 3 ⟨ k ⃗ i ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ (4.7.1) \begin{aligned} f(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \braket{\vec{k}_i'|\hat{V}|\psi^{(+)}_i} \end{aligned} \tag{4.7.1} f ( k i ′ , k i ) = − 2 π ℏ 2 m L 3 ⟨ k i ′ ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ ( 4 . 7 . 1 )
而且我们由 ( 4.2.1 ) (4.2.1) ( 4 . 2 . 1 ) 的定义 ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ \braket{n|\hat{V}|\psi^{(+)}_i} = \braket{n|\hat{T}|i} ⟨ n ∣ V ^ ∣ ψ i ( + ) ⟩ = ⟨ n ∣ T ^ ∣ i ⟩ 可以将上式化为:
f ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) = − m 2 π ℏ 2 L 3 ⟨ k ⃗ i ′ ∣ T ^ ∣ k ⃗ i ⟩ (4.7.2) f(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) = -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \braket{\vec{k}_i'|\hat{T}|\vec{k}_i} \tag{4.7.2} f ( k i ′ , k i ) = − 2 π ℏ 2 m L 3 ⟨ k i ′ ∣ T ^ ∣ k i ⟩ ( 4 . 7 . 2 )
那么,理论上,计算散射振幅我们就要从上式出发。\quad ( 1.4.20 ) (1.4.20) ( 1 . 4 . 2 0 ) 式的 T ^ \hat{T} T ^ 算符,如下
T ^ = V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ + ⋯ (4.7.3) \hat{T} = \hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V} + \cdots \tag{4.7.3} T ^ = V ^ + V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ + V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ + ⋯ ( 4 . 7 . 3 )
这样一个无穷多项的算符代入 ( 4.7.2 ) (4.7.2) ( 4 . 7 . 2 ) 式来计算散射振幅是十分复杂的。但很多的实际情况,比如其实散射势 V ^ \hat{V} V ^ 的作用是相对较小时,明显真正占据主要作用的还是 T ^ \hat{T} T ^ 算符的前几项。于是我们就有了一种近似方法,波恩近似 ,它的理念就是无需将 T ^ \hat{T} T ^ 算符完全代入计算,我们只需要作将其斩断到某一项的近似。
# 一级波恩近似\quad 最简单的就是去一级波恩近似,取展开式的第一项,即 T ^ = V ^ \hat{T}=\hat{V} T ^ = V ^ 。这种近似下,散射振幅由 f ( 1 ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) f^{(1)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) f ( 1 ) ( k i ′ , k i ) 描述,此时:
f ( 1 ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) = − m 2 π ℏ 2 L 3 ⟨ k ⃗ i ′ ∣ V ^ ∣ k ⃗ i ⟩ = − m 2 π ℏ 2 L 3 ∬ ⟨ k ⃗ i ′ ∣ r ⃗ ⟩ ⟨ r ⃗ ∣ V ^ ∣ r ⃗ ′ ⟩ ⟨ r ⃗ ′ ∣ k ⃗ i ⟩ d r ⃗ d r ⃗ ′ = − m 2 π ℏ 2 L 3 ∬ e − i k ⃗ i ′ ⋅ r ⃗ L 3 V ( r ⃗ ) δ ( r ⃗ − r ⃗ ′ ) e i k ⃗ i ⋅ r ⃗ L 3 d r ⃗ d r ⃗ ′ = − m 2 π ℏ 2 ∫ e i ( k ⃗ i − k ⃗ i ′ ) ⋅ r ⃗ V ( r ⃗ ) d r ⃗ (4.7.4) \begin{aligned} f^{(1)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \braket{\vec{k}_i'|\hat{V}|\vec{k}_i} = -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \iint \braket{\vec{k}_i'|\vec{r}} \bra{\vec{r}}\hat{V}\ket{\vec{r}'} \braket{\vec{r}'|\vec{k}_i} \ d\vec{r}d\vec{r}' \\ &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \iint \frac{e^{-i\vec{k}'_i\cdot\vec{r}}}{\sqrt{L^3}} V(\vec{r}) \delta(\vec{r}-\vec{r}') \frac{e^{i\vec{k}_i\cdot\vec{r}}}{\sqrt{L^3}} \ d\vec{r}d\vec{r}' \\ &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} \int e^{i(\vec{k}_i-\vec{k}'_i)\cdot\vec{r}} V(\vec{r})\ d\vec{r} \end{aligned} \tag{4.7.4} f ( 1 ) ( k i ′ , k i ) = − 2 π ℏ 2 m L 3 ⟨ k i ′ ∣ V ^ ∣ k i ⟩ = − 2 π ℏ 2 m L 3 ∬ ⟨ k i ′ ∣ r ⟩ ⟨ r ∣ V ^ ∣ r ′ ⟩ ⟨ r ′ ∣ k i ⟩ d r d r ′ = − 2 π ℏ 2 m L 3 ∬ L 3 e − i k i ′ ⋅ r V ( r ) δ ( r − r ′ ) L 3 e i k i ⋅ r d r d r ′ = − 2 π ℏ 2 m ∫ e i ( k i − k i ′ ) ⋅ r V ( r ) d r ( 4 . 7 . 4 )
上式除去一个整体的因子,就告诉了我们,一级波恩近似的散射振幅其实就是势场对 q ⃗ ≡ k ⃗ i − k ⃗ i ′ \vec{q}\equiv\vec{k}_i-\vec{k}'_i q ≡ k i − k i ′ 的三维傅里叶变换。
\quad 在散射问题中,很多时候都是考虑一个球对称势。我们考虑 V ( r ⃗ ) V(\vec{r}) V ( r ) 是球对称的,此时 f ( 1 ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) f^{(1)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) f ( 1 ) ( k i ′ , k i ) 就是 q ≡ ∣ q ⃗ ∣ q\equiv|\vec{q}| q ≡ ∣ q ∣ 的一个函数。别忘了要满足弹性散射的条件,这要求我们满足 ∣ k ⃗ i ′ ∣ = ∣ k ⃗ i ∣ |\vec{k}_i'|=|\vec{k}_i| ∣ k i ′ ∣ = ∣ k i ∣ ,因此我们可以有:
q = ∣ k ⃗ i − k ⃗ i ′ ∣ = 2 k i sin θ 2 (4.7.5) q = |\vec{k}_i-\vec{k}'_i| = 2 k_i \sin\frac{\theta}{2} \tag{4.7.5} q = ∣ k i − k i ′ ∣ = 2 k i sin 2 θ ( 4 . 7 . 5 )
其中 θ \theta θ 是 k ⃗ i ′ \vec{k}_i' k i ′ 与 k ⃗ i \vec{k}_i k i 之间的夹角,即散射角。为什么可以写成该式,可以通过图 4 4 4 就可以明白了。
那么球对称势下的一级波恩近似的散射振幅就为:
f ( 1 ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) = − m 2 π ℏ 2 ∫ e i q ⃗ ⋅ r ⃗ V ( r ) d r ⃗ = − m 2 π ℏ 2 ∫ 0 + ∞ ∫ 0 π ∫ 0 2 π e i q r cos θ ′ V ( r ) r 2 sin θ ′ d r d θ d φ = − m ℏ 2 ∫ 0 + ∞ ∫ − 1 + 1 e i q r μ V ( r ) r 2 d r d μ = − m ℏ 2 ∫ 0 + ∞ [ e i q r μ i q r ∣ − 1 + 1 ] V ( r ) r 2 d r = − m ℏ 2 1 i q ∫ 0 + ∞ ( e i q r − e − i q r ) V ( r ) r d r = − 2 m ℏ 2 1 q ∫ 0 + ∞ r V ( r ) sin ( q r ) d r (4.7.6) \begin{aligned} f^{(1)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} \int e^{i\vec{q}\cdot\vec{r}} V(r) \ d\vec{r} \\ &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} \int_0^{+\infin} \int^\pi_0 \int^{2\pi}_0 e^{iqr\cos\theta'} V(r) r^2 \sin\theta' drd\theta d\varphi \\ &= -\frac{m}{\hbar^2} \int_0^{+\infin}\int^{+1}_{-1} e^{iqr\mu} V(r) r^2 dr d\mu \\ &= -\frac{m}{\hbar^2} \int_0^{+\infin} \left[\frac{e^{iqr\mu}}{iqr}\bigg|^{+1}_{-1}\right] V(r) r^2 dr \\ &= -\frac{m}{\hbar^2} \frac{1}{iq} \int_0^{+\infin} (e^{iqr}-e^{-iqr}) V(r) r dr \\ &= -\frac{2m}{\hbar^2}\frac{1}{q}\int^{+\infin}_{0}rV(r)\sin(qr)\ dr \end{aligned} \tag{4.7.6} f ( 1 ) ( k i ′ , k i ) = − 2 π ℏ 2 m ∫ e i q ⋅ r V ( r ) d r = − 2 π ℏ 2 m ∫ 0 + ∞ ∫ 0 π ∫ 0 2 π e i q r c o s θ ′ V ( r ) r 2 sin θ ′ d r d θ d φ = − ℏ 2 m ∫ 0 + ∞ ∫ − 1 + 1 e i q r μ V ( r ) r 2 d r d μ = − ℏ 2 m ∫ 0 + ∞ [ i q r e i q r μ ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ − 1 + 1 ] V ( r ) r 2 d r = − ℏ 2 m i q 1 ∫ 0 + ∞ ( e i q r − e − i q r ) V ( r ) r d r = − ℏ 2 2 m q 1 ∫ 0 + ∞ r V ( r ) sin ( q r ) d r ( 4 . 7 . 6 )
\quad 我们再来看一个球对称势的简单特例,考虑一个有限深方势阱:
V ( r ) = { V 0 r ≤ a 0 r ≥ a (4.7.7) V(r) = \begin{cases} V_0 \quad &r\le a \\ 0 \quad &r\ge a \end{cases} \tag{4.7.7} V ( r ) = { V 0 0 r ≤ a r ≥ a ( 4 . 7 . 7 )
将该势场代入 ( 4.7.6 ) (4.7.6) ( 4 . 7 . 6 ) 势可以很轻易地计算得:
f ( 1 ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) = − 2 m ℏ 2 V 0 q ∫ 0 a r sin ( q r ) d r = − 2 m ℏ 2 V 0 a 3 ( q a ) 2 [ sin ( q a ) q a − cos ( q a ) ] (4.7.8) f^{(1)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) = -\frac{2m}{\hbar^2}\frac{V_0}{q} \int^a_0 r \sin(qr) dr = -\frac{2m}{\hbar^2} \frac{V_0a^3}{(qa)^2} \left[\frac{\sin (qa)}{qa}-\cos(qa)\right] \tag{4.7.8} f ( 1 ) ( k i ′ , k i ) = − ℏ 2 2 m q V 0 ∫ 0 a r sin ( q r ) d r = − ℏ 2 2 m ( q a ) 2 V 0 a 3 [ q a sin ( q a ) − cos ( q a ) ] ( 4 . 7 . 8 )
上式这个函数,如果用数值计算,可以得到在 q a = 4.49 , 7.73 , 10.9 ⋯ qa=4.49,\ 7.73,\ 10.9\cdots q a = 4 . 4 9 , 7 . 7 3 , 1 0 . 9 ⋯ 处为零。也就是说在这些地方一级散射振幅为零,也间接说明散射截面也会在这些地方出现极小值(毕竟占主要地位的一级近似都为零了)。而确实在实际也有这样的实验,图 5 5 5 就展示了质子在若干原子核上的弹性散射,所有这些原子核都是钙的同位素。核势能相当好地用一个有限深势阱近似,并且微分截面展示了 ( 4.7.8 ) (4.7.8) ( 4 . 7 . 8 ) 式所预言的特征极小值。
# 高阶波恩近似\quad 现在把 T ^ \hat{T} T ^ 写到 V ^ \hat{V} V ^ 的第二级,即
T ^ = V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ (4.7.9) \hat{T} = \hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V} \tag{4.7.9} T ^ = V ^ + V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ( 4 . 7 . 9 )
那么用波恩近似的方法写到二级项为:
f ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) ≈ f ( 1 ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) + f ( 2 ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) (4.7.10) f(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) \approx f^{(1)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) + f^{(2)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) \tag{4.7.10} f ( k i ′ , k i ) ≈ f ( 1 ) ( k i ′ , k i ) + f ( 2 ) ( k i ′ , k i ) ( 4 . 7 . 1 0 )
其中:
f ( 2 ) ( k ⃗ i ′ , k ⃗ i ) = − m 2 π ℏ 2 L 3 ⟨ k ⃗ i ′ ∣ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ ∣ k ⃗ i ⟩ = − m 2 π ℏ 2 L 3 ∬ d r ⃗ ′ d r ⃗ ′ ′ ⟨ k ⃗ i ′ ∣ r ⃗ ′ ⟩ V ( r ⃗ ′ ) ⟨ r ⃗ ′ ∣ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ ∣ r ⃗ ′ ′ ⟩ V ( r ⃗ ′ ′ ) ⟨ r ⃗ ′ ′ ∣ k ⃗ i ⟩ = − m 2 π ℏ 2 ∬ d r ⃗ ′ d r ⃗ ′ ′ e − i k ⃗ i ′ ⋅ r ⃗ ′ V ( r ⃗ ′ ) [ 2 m ℏ G + ( r ⃗ ′ , r ⃗ ′ ′ ) ] V ( r ⃗ ′ ′ ) e i k ⃗ i ⋅ r ⃗ ′ ′ (4.7.11) \begin{aligned} f^{(2)}(\vec{k}'_i,\vec{k}_i) &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \braket{\vec{k}_i'|\hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}|\vec{k}_i} \\ &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \iint d\vec{r}'d\vec{r}''\ \braket{\vec{k}_i'|\vec{r}'} V(\vec{r}') \bra{\vec{r}'} \frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon} \ket{\vec{r}''} V(\vec{r}'') \braket{\vec{r}''|\vec{k}_i} \\ &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} \iint d\vec{r}'d\vec{r}''\ e^{-i\vec{k}'_i\cdot\vec{r}'} V(\vec{r}') \left[\frac{2m}{\hbar}G_+(\vec{r}',\vec{r}'')\right] V(\vec{r}'') e^{i\vec{k}_i\cdot\vec{r}''} \end{aligned} \tag{4.7.11} f ( 2 ) ( k i ′ , k i ) = − 2 π ℏ 2 m L 3 ⟨ k i ′ ∣ V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ ∣ k i ⟩ = − 2 π ℏ 2 m L 3 ∬ d r ′ d r ′ ′ ⟨ k i ′ ∣ r ′ ⟩ V ( r ′ ) ⟨ r ′ ∣ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 ∣ r ′ ′ ⟩ V ( r ′ ′ ) ⟨ r ′ ′ ∣ k i ⟩ = − 2 π ℏ 2 m ∬ d r ′ d r ′ ′ e − i k i ′ ⋅ r ′ V ( r ′ ) [ ℏ 2 m G + ( r ′ , r ′ ′ ) ] V ( r ′ ′ ) e i k i ⋅ r ′ ′ ( 4 . 7 . 1 1 )
其中利用到了上面 ( 4.3.3 ) (4.3.3) ( 4 . 3 . 3 ) 式的格林函数。
\quad **つ﹏⊂**要根据实际的势场具体计算上式也许是复杂的,或许要借助计算机来计算。这是那群搞散射理论相干的人做得。我想,或许我这辈子也不会接触到。更大胆地说,这一章的内容或许在我今后的(或许是短暂的)科研生涯中也不怎么会用到。但学习物理或许还是有趣的,下面就把关于上式的物理图像从(樱井纯的)教科书中抄抄下了,就当留个纪念吧。**(ノ*・ω・)ノ**
\quad 图 6 6 6 就给与了 ( 4.7.11 ) (4.7.11) ( 4 . 7 . 1 1 ) 式的一个物理解释图像:在图中入射波在 r ⃗ ′ ′ \vec{r}'' r ′ ′ 处发生相互作用 —— 它解释了 V ( r ⃗ ′ ′ ) V(\vec{r}'') V ( r ′ ′ ) 的出现;之后通过格林函数从 r ⃗ ′ ′ \vec{r}'' r ′ ′ 处传播到 r ⃗ ′ \vec{r}' r ′ 处;随后在 r ⃗ ′ \vec{r}' r ′ 处发生第二次相互作用 —— 解释了 V ( r ⃗ ′ ) V(\vec{r}') V ( r ′ ) 的出现;最后入射波被散射到 k ⃗ i ′ \vec{k}'_i k i ′ 的方向上。而二重积分则遍历了所有可能发生的两个点。\quad 换句话说 f ( 2 ) f^{(2)} f ( 2 ) 对应着一个被视为两步过程的散射。同样,f ( 3 ) f^{(3)} f ( 3 ) 对应着一个被视为三步过程的散射。可一直推广下去。
# 分波法# 自由粒子态\quad 对于一个自由粒子态,能够被看成是具有不同 k ⃗ \vec{k} k 的一个态,因此我们往往用 ∣ k ⃗ ⟩ \ket{\vec{k}} ∣ k ⟩ 态的叠加来表征一个自由粒子态,这样称为用平面波基矢 { ∣ k ⃗ ⟩ } \{\ket{\vec{k}}\} { ∣ k ⟩ } 作展开。但我们注意到,对于自由粒子的哈密顿量 H ^ 0 \hat{H}_0 H ^ 0 与 L ^ 2 , L ^ \hat{L}^2,\hat{L} L ^ 2 , L ^ 是相互对易的,因此在忽略自旋的情况下,我们可以考虑用 { ∣ E , l , m ⟩ } \{\ket{E,l,m}\} { ∣ E , l , m ⟩ } 态作展开,这种称为球面波态 展开。
\quad 对于这种球面波态,下面两个公式在后续讨论分波展开时很有用:
⟨ k ⃗ ∣ E , l , m ⟩ = ( 2 π L ) 3 2 ℏ m k δ ( E − ℏ 2 k 2 2 m ) Y l m ( e ⃗ k ⃗ ) (4.8.1) \braket{\vec{k}|E,l,m} = \left(\frac{2\pi}{L}\right)^{\frac{3}{2}} \frac{\hbar}{\sqrt{mk}}\delta\left(E-\frac{\hbar^2k^2}{2m}\right)Y^m_l(\vec{e}_{\vec{k}}) \tag{4.8.1} ⟨ k ∣ E , l , m ⟩ = ( L 2 π ) 2 3 m k ℏ δ ( E − 2 m ℏ 2 k 2 ) Y l m ( e k ) ( 4 . 8 . 1 )
⟨ r ⃗ ∣ E , l , m ⟩ = i l ℏ 2 m k π j l ( k r ) Y l m ( e ⃗ r ⃗ ) (4.8.2) \braket{\vec{r}|E,l,m} = \frac{i^l}{\hbar} \sqrt{\frac{2mk}{\pi}}j_l(kr)Y^m_l(\vec{e}_{\vec{r}}) \tag{4.8.2} ⟨ r ∣ E , l , m ⟩ = ℏ i l π 2 m k j l ( k r ) Y l m ( e r ) ( 4 . 8 . 2 )
其中 j l ( k r ) j_l(kr) j l ( k r ) 是 l l l 阶球贝塞尔函数。**つ﹏⊂** 证明待补充。如果后续一直没有补充的话,就动手翻翻樱井纯的课本吧。
# 分波展开后的散射振幅\quad 散射问题,最终都回到计算散射振幅上。下面来探讨一个计算散射振幅很有用的方法,分波展开法,又称分波法。将 ( 4.7.2 ) (4.7.2) ( 4 . 7 . 2 ) 式的散射振幅插入球面波态,得:
f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) = − m 2 π ℏ 2 L 3 ⟨ k ⃗ ′ ∣ T ^ ∣ k ⃗ ⟩ = − m 2 π ℏ 2 L 3 ∑ l , m , l ′ , m ′ ∫ d E ∫ d E ′ ⟨ k ⃗ ′ ∣ E ′ l ′ m ′ ⟩ ⟨ E ′ l ′ m ′ ∣ T ^ ∣ E l m ⟩ ⟨ E l m ∣ k ⃗ ⟩ = − m 2 π ℏ 2 ℏ 2 ( 2 π ) 3 m k ∑ l , m , l ′ , m ′ ∫ d E ∫ d E ′ δ ( E ′ − ℏ 2 k ′ 2 2 m ) δ ( E − ℏ 2 k 2 2 m ) Y l ′ m ′ ∗ ( e ⃗ k ⃗ ) Y l m ( e ⃗ k ⃗ ′ ) ⟨ E ′ l ′ m ′ ∣ T ^ ∣ E l m ⟩ = − 4 π 2 k ∑ l , m , l ′ , m ′ ∫ d E δ ( E − ℏ 2 k 2 2 m ) Y l ′ m ′ ∗ ( e ⃗ k ⃗ ) Y l m ( e ⃗ k ⃗ ′ ) ⟨ E l ′ m ′ ∣ T ^ ∣ E l m ⟩ (4.8.3) \begin{aligned} f(\vec{k}',\vec{k}) &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \braket{\vec{k}'|\hat{T}|\vec{k}} \\ &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} L^3 \sum_{l,m,l',m'} \int dE \int dE' \braket{\vec{k}'|E'l'm'} \bra{E'l'm'}\hat{T}\ket{Elm} \braket{Elm|\vec{k}} \\ &= -\frac{m}{2\pi\hbar^2} \frac{\hbar^2(2\pi)^3}{mk} \sum_{l,m,l',m'} \int dE \int dE' \delta\left(E'-\frac{\hbar^2k'^2}{2m}\right) \delta\left(E-\frac{\hbar^2k^2}{2m}\right) \\ & \qquad\quad Y^{m'^*}_{l'}(\vec{e}_{\vec{k}}) Y^{m}_l(\vec{e}_{\vec{k}'}) \bra{E'l'm'}\hat{T}\ket{Elm} \\ &= -\frac{4\pi^2}{k} \sum_{l,m,l',m'} \int dE \ \delta\left(E-\frac{\hbar^2k^2}{2m}\right) Y^{m'^*}_{l'}(\vec{e}_{\vec{k}}) Y^{m}_l(\vec{e}_{\vec{k}'}) \bra{El'm'}\hat{T}\ket{Elm} \end{aligned} \tag{4.8.3} f ( k ′ , k ) = − 2 π ℏ 2 m L 3 ⟨ k ′ ∣ T ^ ∣ k ⟩ = − 2 π ℏ 2 m L 3 l , m , l ′ , m ′ ∑ ∫ d E ∫ d E ′ ⟨ k ′ ∣ E ′ l ′ m ′ ⟩ ⟨ E ′ l ′ m ′ ∣ T ^ ∣ E l m ⟩ ⟨ E l m ∣ k ⟩ = − 2 π ℏ 2 m m k ℏ 2 ( 2 π ) 3 l , m , l ′ , m ′ ∑ ∫ d E ∫ d E ′ δ ( E ′ − 2 m ℏ 2 k ′ 2 ) δ ( E − 2 m ℏ 2 k 2 ) Y l ′ m ′ ∗ ( e k ) Y l m ( e k ′ ) ⟨ E ′ l ′ m ′ ∣ T ^ ∣ E l m ⟩ = − k 4 π 2 l , m , l ′ , m ′ ∑ ∫ d E δ ( E − 2 m ℏ 2 k 2 ) Y l ′ m ′ ∗ ( e k ) Y l m ( e k ′ ) ⟨ E l ′ m ′ ∣ T ^ ∣ E l m ⟩ ( 4 . 8 . 3 )
上式最后一步的推导,别忘了弹性散射的条件,因此利用到了 ℏ 2 k 2 2 m = ℏ 2 k ′ 2 2 m \frac{\hbar^2k^2}{2m}=\frac{\hbar^2k'^2}{2m} 2 m ℏ 2 k 2 = 2 m ℏ 2 k ′ 2 。我们知道 T ^ = V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ + V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ 1 E i − H ^ 0 + i ϵ V ^ + ⋯ \hat{T} = \hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V} + \hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V}\frac{1}{E_i-\hat{H}_0+i\epsilon}\hat{V} + \cdots T ^ = V ^ + V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ + V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ E i − H ^ 0 + i ϵ 1 V ^ + ⋯ 。当我们考虑的是球对称势时,明显 T ^ \hat{T} T ^ 与 L ^ i \hat{L}_i L ^ i 都是对易的,因此 T ^ \hat{T} T ^ 是一个标量算符,也是零秩的球张量算符。利用维格纳 - 埃卡特定理,我们可以得到:
⟨ E l ′ m ′ ∣ T ^ ∣ E l m ⟩ = T l ( E ) δ l l ′ δ m m ′ (4.8.4) \bra{El'm'}\hat{T}\ket{Elm} = T_l(E)\delta_{ll'}\delta_{mm'} \tag{4.8.4} ⟨ E l ′ m ′ ∣ T ^ ∣ E l m ⟩ = T l ( E ) δ l l ′ δ m m ′ ( 4 . 8 . 4 )
将 ( 4.8.4 ) (4.8.4) ( 4 . 8 . 4 ) 式代入 ( 4.8.3 ) (4.8.3) ( 4 . 8 . 3 ) 式得:
f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) = − 4 π 2 k ∑ l m Y l m ∗ ( e ⃗ k ⃗ ) Y l m ( e ⃗ k ⃗ ′ ) T l ( E ) ∣ E = ℏ 2 k 2 2 m (4.8.5) f(\vec{k}',\vec{k}) = -\frac{4\pi^2}{k} \sum_{lm} Y^{m^*}_{l}(\vec{e}_{\vec{k}}) Y^{m}_l(\vec{e}_{\vec{k}'}) T_l(E)\big|_{E=\frac{\hbar^2k^2}{2m}} \tag{4.8.5} f ( k ′ , k ) = − k 4 π 2 l m ∑ Y l m ∗ ( e k ) Y l m ( e k ′ ) T l ( E ) ∣ ∣ ∣ E = 2 m ℏ 2 k 2 ( 4 . 8 . 5 )
我们将 e ⃗ k ⃗ \vec{e}_{\vec{k}} e k 方向取为 z z z 轴方向,即入射粒子沿着 z z z 轴方向入射。此时球谐函数满足:
Y l m ∗ ( e ⃗ k ⃗ ) = Y l m ∗ ( e ⃗ z ) = 2 l + 1 4 π δ m 0 (4.8.6) Y^{m^*}_{l}(\vec{e}_{\vec{k}}) = Y^{m^*}_{l}(\vec{e}_z) = \sqrt{\frac{2l+1}{4\pi}}\delta_{m0} \tag{4.8.6} Y l m ∗ ( e k ) = Y l m ∗ ( e z ) = 4 π 2 l + 1 δ m 0 ( 4 . 8 . 6 )
将 ( 4.8.6 ) (4.8.6) ( 4 . 8 . 6 ) 代入 ( 4.8.5 ) (4.8.5) ( 4 . 8 . 5 ) 式,得:
f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) = − 4 π 2 k ∑ l 2 l + 1 4 π Y l 0 ( e ⃗ k ⃗ ′ ) T l ( E ) ∣ E = ℏ 2 k 2 2 m (4.8.7) f(\vec{k}',\vec{k}) = -\frac{4\pi^2}{k} \sum_{l} \sqrt{\frac{2l+1}{4\pi}} Y^{0}_l(\vec{e}_{\vec{k}'}) T_l(E)\big|_{E=\frac{\hbar^2k^2}{2m}} \tag{4.8.7} f ( k ′ , k ) = − k 4 π 2 l ∑ 4 π 2 l + 1 Y l 0 ( e k ′ ) T l ( E ) ∣ ∣ ∣ E = 2 m ℏ 2 k 2 ( 4 . 8 . 7 )
取 θ \theta θ 为 k ⃗ \vec{k} k 和 k ⃗ ′ \vec{k}' k ′ 之间的夹角,可以写出:
Y l 0 ( e ⃗ k ⃗ ′ ) = Y l 0 ( θ ) = 2 l + 1 4 π P l ( cos θ ) (4.8.8) Y^{0}_l(\vec{e}_{\vec{k}'}) = Y^{0}_l(\theta) = \sqrt{\frac{2l+1}{4\pi}} P_l(\cos\theta) \tag{4.8.8} Y l 0 ( e k ′ ) = Y l 0 ( θ ) = 4 π 2 l + 1 P l ( cos θ ) ( 4 . 8 . 8 )
将 ( 4.8.8 ) (4.8.8) ( 4 . 8 . 8 ) 代入 ( 4.8.7 ) (4.8.7) ( 4 . 8 . 7 ) 式,最终得:
f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) = − π k ∑ l ( 2 l + 1 ) P l ( cos θ ) T l ( E ) ∣ E = ℏ 2 k 2 2 m (4.8.9) f(\vec{k}',\vec{k}) = -\frac{\pi}{k} \sum_l (2l+1) P_l(\cos\theta) T_l(E)\big|_{E=\frac{\hbar^2k^2}{2m}} \tag{4.8.9} f ( k ′ , k ) = − k π l ∑ ( 2 l + 1 ) P l ( cos θ ) T l ( E ) ∣ ∣ ∣ E = 2 m ℏ 2 k 2 ( 4 . 8 . 9 )
\quad 通常我们定义一个分波振幅 f l ( k ) f_l(k) f l ( k ) 为:
f l ( k ) ≡ − π k T l ( E ) ∣ E = ℏ 2 k 2 2 m (4.8.10) f_l(k) \equiv -\frac{\pi}{k}T_l(E)\big|_{E=\frac{\hbar^2k^2}{2m}} \tag{4.8.10} f l ( k ) ≡ − k π T l ( E ) ∣ ∣ ∣ E = 2 m ℏ 2 k 2 ( 4 . 8 . 1 0 )
于是对 ( 4.8.9 ) (4.8.9) ( 4 . 8 . 9 ) 式,有:
f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) = f ( θ ) = ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) f l ( k ) P l ( cos θ ) (4.8.11) f(\vec{k}',\vec{k}) = f(\theta) = \sum_{l=0}^{+\infin} (2l+1)f_l(k) P_l(\cos\theta) \tag{4.8.11} f ( k ′ , k ) = f ( θ ) = l = 0 ∑ + ∞ ( 2 l + 1 ) f l ( k ) P l ( cos θ ) ( 4 . 8 . 1 1 )
这里 f ( θ ) f(\theta) f ( θ ) 仍然依赖于 k k k (或入射能量),尽管没有把 k k k 标出来。上式就是散射振幅的分波展开,可见将它分成了不同的 l l l 的叠加,其中 l = 0 l=0 l = 0 的部分就称为 S S S 波;l = 1 l=1 l = 1 的部分称为 P P P 波......
# 分波展开后的散射波函数\quad 由 ( 4.4.8 ) (4.4.8) ( 4 . 4 . 8 ) 式我们知道:
⟨ r ⃗ ∣ ψ ( + ) ⟩ ⟶ 大 r 1 L 3 [ e i k ⃗ ⋅ r ⃗ + e i k r r f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) ] (4.8.12) \braket{\vec{r}|\psi^{(+)}} \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow} \frac{1}{\sqrt{L^3}} \left[ e^{i\vec{k}\cdot\vec{r}} + \frac{e^{ikr}}{r} f(\vec{k}',\vec{k}) \right] \tag{4.8.12} ⟨ r ∣ ψ ( + ) ⟩ ⟶ 大 r L 3 1 [ e i k ⋅ r + r e i k r f ( k ′ , k ) ] ( 4 . 8 . 1 2 )
该式表示的是一个平面波和一个出射的球面波。平面波 e i k ⃗ ⋅ r ⃗ e^{i\vec{k}\cdot\vec{r}} e i k ⋅ r 是自由粒子满足的定态薛定谔方程的解,即:
∇ 2 ψ + k 2 ψ = 0 (4.8.13) \nabla^2\psi + k^2\psi = 0 \tag{4.8.13} ∇ 2 ψ + k 2 ψ = 0 ( 4 . 8 . 1 3 )
如果我们在球极坐标系中解上式的话,可以得到通解为:
⟨ r ⃗ ∣ ψ ⟩ = ∑ l = 0 + ∞ ∑ m = − l l [ A l , m j l ( k r ) + B l , m n l ( k r ) ] P l m ( cos θ ) e i m φ (4.8.14) \braket{\vec{r}|\psi} = \sum_{l=0}^{+\infin} \sum_{m=-l}^{l} \left[A_{l,m}j_l(kr)+B_{l,m}n_l(kr)\right]P^m_l(\cos\theta)e^{im\varphi} \tag{4.8.14} ⟨ r ∣ ψ ⟩ = l = 0 ∑ + ∞ m = − l ∑ l [ A l , m j l ( k r ) + B l , m n l ( k r ) ] P l m ( cos θ ) e i m φ ( 4 . 8 . 1 4 )
其中 j l ( k r ) j_l(kr) j l ( k r ) 是球贝塞尔函数,n l ( k r ) n_l(kr) n l ( k r ) 是球诺依曼函数。 **つ﹏⊂** 上式应该是数理方法中的内容,现在的我是不知道怎么解出来的了,有空回去翻翻数理方法课本 。\quad 若我们想用上式表述平面波时,可以作如下的简化:首先,我们假设平面波的入射方向为 z z z 轴,这样平面波与角度 φ \varphi φ 无关,表现在函数上即要求 m = 0 m=0 m = 0 。其次,由于 n l ( k r ) n_l(kr) n l ( k r ) 在 r = 0 r=0 r = 0 附近是发散的,故其不应出现,于是 B l , m ≡ 0 B_{l,m}\equiv 0 B l , m ≡ 0 。至此,我们就可以写成平面波的球极坐标的表达式:
e i k ⃗ ⋅ r ⃗ = ∑ l = 0 + ∞ A l j l ( k r ) P l ( cos θ ) (4.8.15) e^{i\vec{k}\cdot\vec{r}} = \sum_{l=0}^{+\infin} A_l j_l(kr) P_l(\cos\theta) \tag{4.8.15} e i k ⋅ r = l = 0 ∑ + ∞ A l j l ( k r ) P l ( cos θ ) ( 4 . 8 . 1 5 )
为了确定系数 A l A_l A l ,令 μ = cos θ \mu=\cos\theta μ = cos θ ,并利于勒让德多项式的正交归一化关系:
∫ − 1 + 1 d μ P l ( μ ) P l ′ ( μ ) = 2 2 l + 1 δ l l ′ (4.8.16) \int^{+1}_{-1} d\mu \ P_l(\mu) P_{l'}(\mu) = \frac{2}{2l+1} \delta_{ll'} \tag{4.8.16} ∫ − 1 + 1 d μ P l ( μ ) P l ′ ( μ ) = 2 l + 1 2 δ l l ′ ( 4 . 8 . 1 6 )
可以将 ( 4.8.15 ) (4.8.15) ( 4 . 8 . 1 5 ) 式化为:
∫ − 1 + 1 d μ e k r μ P l ( μ ) = 2 2 l + 1 A l j l ( k r ) (4.8.17) \int^{+1}_{-1} d\mu\ e^{kr\mu} P_{l}(\mu) = \frac{2}{2l+1}A_l j_l(kr) \tag{4.8.17} ∫ − 1 + 1 d μ e k r μ P l ( μ ) = 2 l + 1 2 A l j l ( k r ) ( 4 . 8 . 1 7 )
因为我们要探讨的 ( 4.8.12 ) (4.8.12) ( 4 . 8 . 1 2 ) 式是 r → ∞ r\rightarrow\infin r → ∞ 的情况,因此我们只关心r → ∞ r\rightarrow\infin r → ∞ 的结果,此时的球贝塞尔函数有如下的渐进行为:
j l ( k r ) ⟶ 大 r e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) 2 i k r (4.8.18) j_l(kr) \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow} \frac{e^{i(kr-(l\pi/2))}-e^{-i(kr-(l\pi/2))}}{2ikr} \tag{4.8.18} j l ( k r ) ⟶ 大 r 2 i k r e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) ( 4 . 8 . 1 8 )
而 ( 4.8.17 ) (4.8.17) ( 4 . 8 . 1 7 ) 式左边的积分可以利于分部积分来完成:
∫ − 1 + 1 d μ e k r μ P l ( μ ) = 1 i k r e i k r μ P l ( μ ) ∣ − 1 + 1 − 1 i k r { 1 i k r e i k r μ P l ′ ( μ ) ∣ − 1 + 1 − 1 i k r ∫ − 1 + 1 d μ e k r μ P l ′ ′ ( μ ) } (4.8.19) \begin{aligned} \int^{+1}_{-1} d\mu\ e^{kr\mu} P_{l}(\mu) = \frac{1}{ikr}e^{ikr\mu}P_l(\mu)\bigg|^{+1}_{-1} - \frac{1}{ikr}\left\{ \frac{1}{ikr}e^{ikr\mu}P'_l(\mu)\bigg|^{+1}_{-1} - \frac{1}{ikr}\int^{+1}_{-1} d\mu\ e^{kr\mu} P''_{l}(\mu) \right\} \end{aligned} \tag{4.8.19} ∫ − 1 + 1 d μ e k r μ P l ( μ ) = i k r 1 e i k r μ P l ( μ ) ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ − 1 + 1 − i k r 1 { i k r 1 e i k r μ P l ′ ( μ ) ∣ ∣ ∣ ∣ ∣ − 1 + 1 − i k r 1 ∫ − 1 + 1 d μ e k r μ P l ′ ′ ( μ ) } ( 4 . 8 . 1 9 )
在 r → ∞ r\rightarrow\infin r → ∞ 的条件下可以只取上式的第一项,并利于 P l ( ± 1 ) = ( ± 1 ) l P_l(\pm 1)=(\pm 1)^l P l ( ± 1 ) = ( ± 1 ) l ,上式可变为:
∫ − 1 + 1 d μ e k r μ P l ( μ ) ⟶ 大 r 1 i k r [ e i k r − ( − 1 ) l e − i k r ] = e i l π / 2 i k r [ e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) ] (4.8.20) \begin{aligned} \int^{+1}_{-1} d\mu\ e^{kr\mu} P_{l}(\mu) \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow} &\frac{1}{ikr}\left[ e^{ikr}-(-1)^le^{-ikr} \right] = \frac{e^{il\pi/2}}{ikr}\left[ e^{i(kr-(l\pi/2))}-e^{-i(kr-(l\pi/2))} \right] \end{aligned} \tag{4.8.20} ∫ − 1 + 1 d μ e k r μ P l ( μ ) ⟶ 大 r i k r 1 [ e i k r − ( − 1 ) l e − i k r ] = i k r e i l π / 2 [ e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) ] ( 4 . 8 . 2 0 )
将 ( 4.8.19 ) ( 4.8.20 ) (4.8.19)(4.8.20) ( 4 . 8 . 1 9 ) ( 4 . 8 . 2 0 ) 的结果代入 ( 4.8.18 ) (4.8.18) ( 4 . 8 . 1 8 ) 式,可得:
e i l π / 2 i k r [ e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) ] = 2 2 l + 1 A l e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) 2 i k r ⇓ \begin{aligned} \frac{e^{il\pi/2}}{ikr}\left[ e^{i(kr-(l\pi/2))}-e^{-i(kr-(l\pi/2))} \right] &= \frac{2}{2l+1}A_l \frac{e^{i(kr-(l\pi/2))}-e^{-i(kr-(l\pi/2))}}{2ikr} \\ &\Downarrow \\ \end{aligned} i k r e i l π / 2 [ e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) ] = 2 l + 1 2 A l 2 i k r e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) ⇓
A l = ( 2 l + 1 ) e i l π / 2 = ( 2 l + 1 ) i l (4.8.21) A_l = (2l+1)e^{il\pi/2} = (2l+1)i^l \tag{4.8.21} A l = ( 2 l + 1 ) e i l π / 2 = ( 2 l + 1 ) i l ( 4 . 8 . 2 1 )
至此,将 ( 4.8.21 ) (4.8.21) ( 4 . 8 . 2 1 ) 式和 ( 4.8.18 ) (4.8.18) ( 4 . 8 . 1 8 ) 式代入 ( 4.8.15 ) (4.8.15) ( 4 . 8 . 1 5 ) 式,但要注意这是 r → ∞ r\rightarrow\infin r → ∞ 时的结果,可得:
e i k ⃗ ⋅ r ⃗ ⟶ 大 r ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) i l e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) 2 i k r P l ( cos θ ) (4.8.22a) e^{i\vec{k}\cdot\vec{r}} \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow} \sum_{l=0}^{+\infin} (2l+1)i^l \frac{e^{i(kr-(l\pi/2))}-e^{-i(kr-(l\pi/2))}}{2ikr} P_l(\cos\theta) \tag{4.8.22a} e i k ⋅ r ⟶ 大 r l = 0 ∑ + ∞ ( 2 l + 1 ) i l 2 i k r e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) P l ( cos θ ) ( 4 . 8 . 2 2 a )
顺便提一下,如果我们只把 ( 4.8.21 ) (4.8.21) ( 4 . 8 . 2 1 ) 式代入 ( 4.8.15 ) (4.8.15) ( 4 . 8 . 1 5 ) 式,可得:
e i k ⃗ ⋅ r ⃗ = ∑ l = 0 + ∞ i l ( 2 l + 1 ) j l ( k r ) P l ( cos θ ) (4.8.22b) e^{i\vec{k}\cdot\vec{r}} = \sum_{l=0}^{+\infin} i^l (2l+1) j_l(kr) P_l(\cos\theta) \tag{4.8.22b} e i k ⋅ r = l = 0 ∑ + ∞ i l ( 2 l + 1 ) j l ( k r ) P l ( cos θ ) ( 4 . 8 . 2 2 b )
上式就是平面波用球面波具体的展开式,是著名的瑞利公式 。
\quad 将 ( 4.8.22 a ) (4.8.22a) ( 4 . 8 . 2 2 a ) 式,以及我们上一小节所求得的散射振幅的方波展开 ( 4.8.11 ) (4.8.11) ( 4 . 8 . 1 1 ) 式的 f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) = f ( θ ) = ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) f l ( k ) P l ( cos θ ) f(\vec{k}',\vec{k}) = f(\theta) = \sum_{l=0}^{+\infin} (2l+1)f_l(k) P_l(\cos\theta) f ( k ′ , k ) = f ( θ ) = ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) f l ( k ) P l ( cos θ ) ,代入 ( 4.8.12 ) (4.8.12) ( 4 . 8 . 1 2 ) 式的散射波函数 ⟨ r ⃗ ∣ ψ ( + ) ⟩ ⟶ 大 r 1 L 3 [ e i k ⃗ ⋅ r ⃗ + e i k r r f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) ] \braket{\vec{r}|\psi^{(+)}} \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow} \frac{1}{\sqrt{L^3}} \left[ e^{i\vec{k}\cdot\vec{r}} + \frac{e^{ikr}}{r} f(\vec{k}',\vec{k}) \right] ⟨ r ∣ ψ ( + ) ⟩ ⟶ 大 r L 3 1 [ e i k ⋅ r + r e i k r f ( k ′ , k ) ] 中,最终可得:
⟨ r ⃗ ∣ ψ ( + ) ⟩ ⟶ 大 r 1 L 3 ∑ l ( 2 l + 1 ) P l ( cos θ ) [ e i k r − e − i ( k r − l π ) 2 i k r + f l ( k ) e i k r r ] = 1 L 3 ∑ l ( 2 l + 1 ) P l ( cos θ ) 2 i k [ [ 1 + 2 i k f l ( k ) ] e i k r r − e − i ( k r − l π ) r ] (4.8.23) \begin{aligned} \braket{\vec{r}|\psi^{(+)}} \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow}& \frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_l (2l+1)P_l(\cos\theta) \left[ \frac{e^{ikr}-e^{-i(kr-l\pi)}}{2ikr} + f_l(k) \frac{e^{ikr}}{r} \right] \\ =& \frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_l (2l+1) \frac{P_l(\cos\theta)}{2ik} \left[ [1+2ikf_l(k)]\frac{e^{ikr}}{r} - \frac{e^{-i(kr-l\pi)}}{r} \right] \end{aligned} \tag{4.8.23} ⟨ r ∣ ψ ( + ) ⟩ ⟶ 大 r = L 3 1 l ∑ ( 2 l + 1 ) P l ( cos θ ) [ 2 i k r e i k r − e − i ( k r − l π ) + f l ( k ) r e i k r ] L 3 1 l ∑ ( 2 l + 1 ) 2 i k P l ( cos θ ) [ [ 1 + 2 i k f l ( k ) ] r e i k r − r e − i ( k r − l π ) ] ( 4 . 8 . 2 3 )
有了上式,我们就可以重新来理解一下散射的物理了。当散射体不存在时,f l ( k ) = 0 f_l(k)=0 f l ( k ) = 0 ,此时的 ⟨ r ⃗ ∣ ψ ( + ) ⟩ \braket{\vec{r}|\psi^{(+)}} ⟨ r ∣ ψ ( + ) ⟩ 就是平面波,不过我们化成上式的话,就可以理解为平面波分解为一个按 e i k r / r e^{ikr}/r e i k r / r 行为的球面出射波和一个对每个 l l l 都按 e − i ( k r − l π ) / r e^{-i(kr-l\pi)}/r e − i ( k r − l π ) / r 行为的球面入射波之和。散射体的出现仅使出射波的系数发生 1 → 1 + 2 i k f l ( k ) 1\rightarrow 1+2ikf_l(k) 1 → 1 + 2 i k f l ( k ) 的改变,而入射波完全没有受到影响。
# 相移\quad 现在我们考虑 ⟨ r ⃗ ∣ ψ ( + ) ⟩ \braket{\vec{r}|\psi^{(+)}} ⟨ r ∣ ψ ( + ) ⟩ 的几率流是守恒的。在时间无关的公式中,几率流密度必须满足:
∇ ⋅ j = 0 (4.8.24) \nabla\cdot j = 0 \tag{4.8.24} ∇ ⋅ j = 0 ( 4 . 8 . 2 4 )
这也意味在在一个半径非常大的球面中,流出和流入的波量是相等的。我们当然可以利用 ( 4.5.15 ) (4.5.15) ( 4 . 5 . 1 5 ) 式的几率流公式,代入 ( 4.8.23 ) (4.8.23) ( 4 . 8 . 2 3 ) 式,看看满足几率流守恒的结果是什么。但我们这里就不具体计算了,我们根据物理直觉也可以这样想出来:( 4.8.23 ) (4.8.23) ( 4 . 8 . 2 3 ) 是多个入射球面波和出射球面波的叠加,如此的话,为了满足几率流守恒,出射流必须等于出射流;此外,由于角动量守恒,每一个分波的流守恒都必须分别成立。换句话说就是,每一个 l l l 下的 e i k r / r e^{ikr}/r e i k r / r 系数的大小必须和 e − i ( k r − l π ) / r e^{-i(kr-l\pi)}/r e − i ( k r − l π ) / r 系数的 (模) 大小相等,即:
∣ 1 + 2 i k f l ( k ) ∣ = 1 (4.8.25) |1+2ikf_l(k)| = 1 \tag{4.8.25} ∣ 1 + 2 i k f l ( k ) ∣ = 1 ( 4 . 8 . 2 5 )
我们定义:
S l ( k ) ≡ 1 + 2 i k f l ( k ) (4.8.26) S_l(k) \equiv 1+2ikf_l(k) \tag{4.8.26} S l ( k ) ≡ 1 + 2 i k f l ( k ) ( 4 . 8 . 2 6 )
则 ( 4.8.25 ) (4.8.25) ( 4 . 8 . 2 5 ) 式可写为:
∣ S l ( k ) ∣ = 1 (4.8.27) |S_l(k)| = 1 \tag{4.8.27} ∣ S l ( k ) ∣ = 1 ( 4 . 8 . 2 7 )
上式被称为第 l l l 方波的幺正性关系 ,这依赖与角动量守恒与几率流守恒两个原理。同时它也告诉了我们一个事实:散射体的出现会改变出射球面波的系数,但这种改变并没有改变出射球面波的振幅,因为系数的模大小没有变,所以它改变的是出射波的相位 !改变相位才是散射的真正结果!我们把这个相移 称为 2 δ l 2\delta_l 2 δ l (这里的2 2 2 因子是约定),于是我们能够写出:
S l = e 2 i δ l (4.8.28) S_l = e^{2i\delta_l} \tag{4.8.28} S l = e 2 i δ l ( 4 . 8 . 2 8 )
注意,这个相移处理了依然是与 k k k ,即入射能量有关,只是这里不再标出来罢。结合 ( 4.8.26 ) ( 4.8.28 ) (4.8.26)(4.8.28) ( 4 . 8 . 2 6 ) ( 4 . 8 . 2 8 ) 式,可得:
f l ( k ) = e 2 i δ l − 1 2 i k = e i δ l sin δ l k (4.8.29) f_l(k) = \frac{e^{2i\delta_l}-1}{2ik} = \frac{e^{i\delta_l}\sin\delta_l}{k} \tag{4.8.29} f l ( k ) = 2 i k e 2 i δ l − 1 = k e i δ l sin δ l ( 4 . 8 . 2 9 )
那么 ( 4.8.29 ) (4.8.29) ( 4 . 8 . 2 9 ) 代入 ( 4.8.11 ) (4.8.11) ( 4 . 8 . 1 1 ) 式,得:
f ( k ⃗ ′ , k ⃗ ) = f ( θ ) = 1 k ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) e i δ l sin δ l P l ( cos θ ) (4.8.30) f(\vec{k}',\vec{k}) = f(\theta) = \frac{1}{k}\sum_{l=0}^{+\infin} (2l+1)e^{i\delta_l}\sin\delta_l P_l(\cos\theta) \tag{4.8.30} f ( k ′ , k ) = f ( θ ) = k 1 l = 0 ∑ + ∞ ( 2 l + 1 ) e i δ l sin δ l P l ( cos θ ) ( 4 . 8 . 3 0 )
至此,我们的散射振幅进行了分波展开,并用相移表示出来了。但这并不意味着我们得到了什么新东西,其实我们只不过进行了一大堆数学操作罢了。其实相移只不过是人们弄出来的一个表示,实验上真正测量的是散射截面,我们要明白什么东西是 “现实存在” 的,什么东西是 “人们脑里的数学”。那至于人们为什么要弄出一个相移 2 δ l 2\delta_l 2 δ l 呢?我想,只不过是好计算、好表示罢了。
# 相移的确定\quad 从 ( 4.8.30 ) (4.8.30) ( 4 . 8 . 3 0 ) 我们看到,现在所有问题都集中在了如何计算相移上面了。我们现在就来讨论如何来确定相移。
\quad 将分波振幅关于相移的表达式 ( 4.8.29 ) (4.8.29) ( 4 . 8 . 2 9 ) ,代入带散射波函数的分波表述式 ( 4.8.23 ) (4.8.23) ( 4 . 8 . 2 3 ) ,可得:
⟨ r ⃗ ∣ ψ ( + ) ⟩ ⟶ 大 r 1 L 3 ∑ l ( 2 l + 1 ) P l ( cos θ ) 2 i k [ e 2 i δ l e i k r r − e − i ( k r − l π ) r ] (4.8.31) \begin{aligned} \braket{\vec{r}|\psi^{(+)}} \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow}\frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_l (2l+1) \frac{P_l(\cos\theta)}{2ik} \left[ e^{2i\delta_l} \frac{e^{ikr}}{r} - \frac{e^{-i(kr-l\pi)}}{r} \right] \end{aligned} \tag{4.8.31} ⟨ r ∣ ψ ( + ) ⟩ ⟶ 大 r L 3 1 l ∑ ( 2 l + 1 ) 2 i k P l ( cos θ ) [ e 2 i δ l r e i k r − r e − i ( k r − l π ) ] ( 4 . 8 . 3 1 )
别忘了,我们在上面讨论过的散射波函数 ⟨ r ⃗ ∣ ψ ( + ) ⟩ \braket{\vec{r}|\psi^{(+)}} ⟨ r ∣ ψ ( + ) ⟩ 的物理意义,它是有散射势的哈密顿量的本征态。但对于一个散射势 V ^ \hat{V} V ^ 一般是短程的,那么理论上在 r → ∞ r\rightarrow\infin r → ∞ 处 V ^ \hat{V} V ^ 为零,这又变回了自由粒子的哈密顿量。在 ( 4.8.14 ) (4.8.14) ( 4 . 8 . 1 4 ) 中我们知道了自由粒子的球极坐标波函数表达,且 ( 4.8.15 ) (4.8.15) ( 4 . 8 . 1 5 ) 式我们又做了两步简化。但我们现在将原点排斥出去,因此不存在球诺依曼函数的发散问题,因此此处(即散射势的遥远处)的波函数可以写为:
⟨ r ⃗ ∣ ψ ⟩ = ∑ l = 0 + ∞ [ A l j l ( k r ) + B l n l ( k r ) ] P l ( cos θ ) (4.8.32) \braket{\vec{r}|\psi} = \sum_{l=0}^{+\infin} \left[A_l j_l(kr)+B_ln_l(kr)\right] P_l(\cos\theta) \tag{4.8.32} ⟨ r ∣ ψ ⟩ = l = 0 ∑ + ∞ [ A l j l ( k r ) + B l n l ( k r ) ] P l ( cos θ ) ( 4 . 8 . 3 2 )
上面是球贝塞尔函数与球诺依曼函数的线性组合形式,我们也可以等价地使用球汉克尔函数:
h l ( 1 ) = j l + i n l ; h l ( 2 ) = j l − i n l (4.8.33) h_l^{(1)} = j_l + in_l;\quad h_l^{(2)} = j_l - in_l \tag{4.8.33} h l ( 1 ) = j l + i n l ; h l ( 2 ) = j l − i n l ( 4 . 8 . 3 3 )
这样,( 4.8.32 ) (4.8.32) ( 4 . 8 . 3 2 ) 式便可化为:
⟨ r ⃗ ∣ ψ ⟩ = 1 L 3 ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) i l [ c l ( 1 ) h l ( 1 ) ( k r ) + c l ( 2 ) h l ( 2 ) ( k r ) ] P l ( cos θ ) (4.8.34) \braket{\vec{r}|\psi} = \frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_{l=0}^{+\infin} (2l+1)i^l \left[c_l^{(1)} h_l^{(1)}(kr) + c_l^{(2)} h_l^{(2)}(kr) \right] P_l(\cos\theta) \tag{4.8.34} ⟨ r ∣ ψ ⟩ = L 3 1 l = 0 ∑ + ∞ ( 2 l + 1 ) i l [ c l ( 1 ) h l ( 1 ) ( k r ) + c l ( 2 ) h l ( 2 ) ( k r ) ] P l ( cos θ ) ( 4 . 8 . 3 4 )
由于各个系数 c l ( 1 ) c_l^{(1)} c l ( 1 ) 和 c l ( 2 ) c_l^{(2)} c l ( 2 ) 是待定的,因此提出一个 ( 2 l + 1 ) i l L 3 \frac{(2l+1)i^l}{\sqrt{L^3}} L 3 ( 2 l + 1 ) i l 系数是完全没问题的。我们再考虑到球汉克尔函数的渐近行为:
h l ( 1 ) ⟶ 大 r e i ( k r − ( l π / 2 ) ) i k r ; h l ( 2 ) ⟶ 大 r − e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) i k r (4.8.35) h_l^{(1)} \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow} \frac{e^{i(kr-(l\pi/2))}}{ikr};\quad h_l^{(2)} \stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow} -\frac{e^{-i(kr-(l\pi/2))}}{ikr} \tag{4.8.35} h l ( 1 ) ⟶ 大 r i k r e i ( k r − ( l π / 2 ) ) ; h l ( 2 ) ⟶ 大 r − i k r e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) ( 4 . 8 . 3 5 )
因此,有:
⟨ r ⃗ ∣ ψ ⟩ ⟶ 大 r 1 L 3 ∑ l ( 2 l + 1 ) i l P l ( cos θ ) i k [ c l ( 1 ) e i ( k r − ( l π / 2 ) ) r − c l ( 2 ) e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) r ] = 1 L 3 ∑ l ( 2 l + 1 ) P l ( cos θ ) i k [ c l ( 1 ) e i k r r − c l ( 2 ) e − i ( k r − l π ) r ] (4.8.36) \begin{aligned} \braket{\vec{r}|\psi} &\stackrel{\text{大}r}{\longrightarrow} \frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_l (2l+1)i^l \frac{P_l(\cos\theta)}{ik} \left[ c^{(1)}_l \frac{e^{i(kr-(l\pi/2))}}{r} - c^{(2)}_l \frac{e^{-i(kr-(l\pi/2))}}{r} \right] \\ &\quad= \frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_l (2l+1) \frac{P_l(\cos\theta)}{ik} \left[ c^{(1)}_l \frac{e^{ikr}}{r} - c^{(2)}_l \frac{e^{-i(kr-l\pi)}}{r} \right] \end{aligned} \tag{4.8.36} ⟨ r ∣ ψ ⟩ ⟶ 大 r L 3 1 l ∑ ( 2 l + 1 ) i l i k P l ( cos θ ) [ c l ( 1 ) r e i ( k r − ( l π / 2 ) ) − c l ( 2 ) r e − i ( k r − ( l π / 2 ) ) ] = L 3 1 l ∑ ( 2 l + 1 ) i k P l ( cos θ ) [ c l ( 1 ) r e i k r − c l ( 2 ) r e − i ( k r − l π ) ] ( 4 . 8 . 3 6 )
\quad ( 4.8.31 ) (4.8.31) ( 4 . 8 . 3 1 ) 式是带有散射势的哈密顿量的在遥远处的本征波函数,其散射势的影响隐藏在了相移 2 δ l 2\delta_l 2 δ l 中;而 ( 4.8.35 ) (4.8.35) ( 4 . 8 . 3 5 ) 式是自由粒子的、定态薛定谔方程的、球极坐标下的、遥远处的、本征波函数解。它两理论上我们希望是相等的,因此在遥远处的散射势基本为零了,因此此处它两的哈密顿量是相同的,薛定谔方程的解也应该是相等的。 有点饶舌,希望能看懂。 \quad 所以,我们令 ( 4.8.31 ) ( 4.8.35 ) (4.8.31)(4.8.35) ( 4 . 8 . 3 1 ) ( 4 . 8 . 3 5 ) 两式相等:
∑ l 1 2 [ e 2 i δ l e i k r r − e − i ( k r − l π ) r ] = ∑ l [ c l ( 1 ) e i k r r − c l ( 2 ) e − i ( k r − l π ) r ] (4.8.37) \sum_l \frac{1}{2} \left[ e^{2i\delta_l} \frac{e^{ikr}}{r} - \frac{e^{-i(kr-l\pi)}}{r} \right] = \sum_l \left[ c^{(1)}_l \frac{e^{ikr}}{r} - c^{(2)}_l \frac{e^{-i(kr-l\pi)}}{r} \right] \tag{4.8.37} l ∑ 2 1 [ e 2 i δ l r e i k r − r e − i ( k r − l π ) ] = l ∑ [ c l ( 1 ) r e i k r − c l ( 2 ) r e − i ( k r − l π ) ] ( 4 . 8 . 3 7 )
可以得到待定系数为:
c l ( 1 ) = e 2 i δ l 2 ; c l ( 2 ) = 1 2 (4.8.38) c^{(1)}_l = \frac{e^{2i\delta_l}}{2};\quad c^{(2)}_l = \frac{1}{2} \tag{4.8.38} c l ( 1 ) = 2 e 2 i δ l ; c l ( 2 ) = 2 1 ( 4 . 8 . 3 8 )
将上式与 ( 4.8.33 ) (4.8.33) ( 4 . 8 . 3 3 ) 一起代入 ( 4.8.34 ) (4.8.34) ( 4 . 8 . 3 4 ) 式,得:
⟨ r ⃗ ∣ ψ ⟩ = 1 L 3 ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) i l [ e 2 i δ l 2 h l ( 1 ) ( k r ) + 1 2 h l ( 2 ) ( k r ) ] P l ( cos θ ) = 1 L 3 ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) i l P l ( cos θ ) 1 2 [ e 2 i δ l ( j l + i n l ) + ( j l − i n l ) ] = 1 L 3 ∑ l = 0 + ∞ ( 2 l + 1 ) i l P l ( cos θ ) e i δ l [ j l ( k r ) cos δ l − n l ( k r ) sin δ l ] (4.8.39) \begin{aligned} \braket{\vec{r}|\psi} &= \frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_{l=0}^{+\infin} (2l+1)i^l \left[\frac{e^{2i\delta_l}}{2} h_l^{(1)}(kr) + \frac{1}{2} h_l^{(2)}(kr) \right] P_l(\cos\theta) \\ &= \frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_{l=0}^{+\infin} (2l+1)i^l P_l(\cos\theta) \frac{1}{2} \left[ e^{2i\delta_l} (j_l + in_l) + (j_l - in_l) \right] \\ &= \frac{1}{\sqrt{L^3}} \sum_{l=0}^{+\infin} (2l+1)i^l P_l(\cos\theta) e^{i\delta_l} \left[ j_l(kr)\cos\delta_l - n_l(kr)\sin\delta_l \right] \end{aligned} \tag{4.8.39} ⟨ r ∣ ψ ⟩ = L 3 1 l = 0 ∑ + ∞ ( 2 l + 1 ) i l [ 2 e 2 i δ l h l ( 1 ) ( k r ) + 2 1 h l ( 2 ) ( k r ) ] P l ( cos θ ) = L 3 1 l = 0 ∑ + ∞ ( 2 l + 1 ) i l P l ( cos θ ) 2 1 [ e 2 i δ l ( j l + i n l ) + ( j l − i n l ) ] = L 3 1 l = 0 ∑ + ∞ ( 2 l + 1 ) i l P l ( cos θ ) e i δ l [ j l ( k r ) cos δ l − n l ( k r ) sin δ l ] ( 4 . 8 . 3 9 )
那么,以前我们就讨论过,对于球中心对称的势场的定态薛定谔方程的解,可以拆分为径向部分与角度部分。上式的波函数也是球对称定态薛定谔方程的解(自由粒子),那么它也可以拆分为径向部分与角度部分,可以看出来,它的径向部分 A l A_l A l 为:
A l = j l ( k r ) cos δ l − n l ( k r ) sin δ l (4.8.40) A_l = j_l(kr)\cos\delta_l - n_l(kr)\sin\delta_l \tag{4.8.40} A l = j l ( k r ) cos δ l − n l ( k r ) sin δ l ( 4 . 8 . 4 0 )
当然如果你想说径向部分是 A l = ( 2 l + 1 ) i l [ j l ( k r ) cos δ l − n l ( k r ) sin δ l ] A_l = (2l+1)i^l[j_l(kr)\cos\delta_l - n_l(kr)\sin\delta_l] A l = ( 2 l + 1 ) i l [ j l ( k r ) cos δ l − n l ( k r ) sin δ l ] 也没问题,只不过是多了个系数罢了。我们再设一个关于径向波函数的对数微商参数 β l \beta_l β l 为:
β l ≡ ( r A l d A l d r ) r = R = k R [ j l ′ ( k R ) cos δ l − n l ′ ( k R ) sin δ l j l ( k R ) cos δ l − n l ( k R ) sin δ l ] (4.8.41) \beta_l \equiv \left(\frac{r}{A_l}\frac{dA_l}{dr}\right)_{r=R} = kR\left[\frac{j'_l(kR)\cos\delta_l - n'_l(kR)\sin\delta_l}{j_l(kR)\cos\delta_l - n_l(kR)\sin\delta_l}\right] \tag{4.8.41} β l ≡ ( A l r d r d A l ) r = R = k R [ j l ( k R ) cos δ l − n l ( k R ) sin δ l j l ′ ( k R ) cos δ l − n l ′ ( k R ) sin δ l ] ( 4 . 8 . 4 1 )
其中. R R R 是散射势的力程范围,也就是在这个范围之外可称为散射势不再有作用;并且上式的推导利用到了 ( 4.8.41 ) (4.8.41) ( 4 . 8 . 4 1 ) 式。变换一下上式,我们就可以得到相移的表达式:
tan δ l = k R j l ′ ( k R ) − β l j l ( k R ) k R n l ′ ( k R ) − β l n l ( k R ) (4.8.42) \tan\delta_l = \frac{kRj'_l(kR)-\beta_lj_l(kR)}{kRn'_l(kR)-\beta_ln_l(kR)} \tag{4.8.42} tan δ l = k R n l ′ ( k R ) − β l n l ( k R ) k R j l ′ ( k R ) − β l j l ( k R ) ( 4 . 8 . 4 2 )
那么有了上式,确定相移的问题就约化成了求 β l \beta_l β l 的问题了 。
\quad 那么如何求 β l \beta_l β l 这个参数呢?有一个方法:我们注意,( 4.8.40 ) (4.8.40) ( 4 . 8 . 4 0 ) 式是在力程范围之外求得的径向波函数,现在我们写法明确一点,将它记为 A l ∣ 外部 A_l\big|_{\text{外部}} A l ∣ ∣ ∣ 外部 。若我们能够通过求解力程范围之内的定态薛定谔方程:
i ℏ ∣ ψ ⟩ = ( H ^ 0 + V ^ ) ∣ ψ ⟩ (4.8.43) i\hbar\ket{\psi} = (\hat{H}_0+\hat{V})\ket{\psi} \tag{4.8.43} i ℏ ∣ ψ ⟩ = ( H ^ 0 + V ^ ) ∣ ψ ⟩ ( 4 . 8 . 4 3 )
从而得到力程范围内的径向波函数 A l ∣ 内部 A_l\big|_{\text{内部}} A l ∣ ∣ ∣ 内部 。那么由参数 β l \beta_l β l 的定义,它是一个径向波函数刚好在力程范围大小上的对数微商,那么由于连续性条件,一定能够在 r = R r=R r = R 点使内部和外部的对数微商是相等的:
β l ∣ 内部 = β l ∣ 外部 (4.8.44) \beta_l\big|_{\text{内部}} = \beta_l\big|_{\text{外部}} \tag{4.8.44} β l ∣ ∣ ∣ 内部 = β l ∣ ∣ ∣ 外部 ( 4 . 8 . 4 4 )
所以,求得 β l \beta_l β l 的关键就在于去求上式左端的部分。如果你是个数学天才,你可以很轻易地求解散射势力程内的定态薛定谔方程,从而得到径向方程,那么这个问题就得到解决了。但如果你数学不这么好,不会求解这个定态薛定谔方程,那么也有别的技巧性地方法。例如看看 [量子力学笔记 - 第五章中心力场],在那里我们学过径向方程为:
χ l ′ ′ ( r ) + ( 2 m ℏ ( E − V ( r ) ) − l ( l + 1 ) r 2 ) χ l = 0 (4.8.45) \chi_l''(r) + \left(\frac{2m}{\hbar}\left(E-V(r)\right)-\frac{l(l+1)}{r^2}\right)\chi_l = 0 \tag{4.8.45} χ l ′ ′ ( r ) + ( ℏ 2 m ( E − V ( r ) ) − r 2 l ( l + 1 ) ) χ l = 0 ( 4 . 8 . 4 5 )
且,径向波函数为:
A l ( r ) = χ l ( r ) r (4.8.46) A_l(r) = \frac{\chi_l(r)}{r} \tag{4.8.46} A l ( r ) = r χ l ( r ) ( 4 . 8 . 4 6 )
我们可以利用边界条件(必须满足这个边界条件,否则波函数发散):
χ l ∣ r = 0 = 0 (4.8.47) \chi_l\Big|_{r=0} = 0 \tag{4.8.47} χ l ∣ ∣ ∣ ∣ r = 0 = 0 ( 4 . 8 . 4 7 )
从 r = 0 r=0 r = 0 其开始积分 ( 4.8.45 ) (4.8.45) ( 4 . 8 . 4 5 ) 这个方程,直到 r = R r=R r = R 。这样就可以得到 r = R r=R r = R 点处的对数微商了,从而就可以求得 β l \beta_l β l 。这个技巧性的方法的优势就在于,这是一个求积分的问题,你不会求它的解析,也可以比较容易地求出它的数值解咧!